Табиғатта күшті, зерек әрі әлеуметтік жануарлардың символы ретінде африкалық пілдермен теңдесетін тіршілік иелерін табу қиын. Бұл алып жануарлар өздерінің зор денесімен ғана емес, күрделі мінез-құлқымен және ыстық климатқа бейімделу қабілетімен де таңғалдырады. Адамдардың браконьерлік әрекеттері мен табиғи мекендерінің тарылуына қарамастан, олар икемділігін сақтап келеді. Ғалымдар пілдердің қарым-қатынасы, эмоциясы мен мінез-кодтары жайлы жаңа жаңалықтар ашуды жалғастыруда. Осы мақалада солардың негізінде құрастырылған ерекше мәліметтермен бөлісеміз.
- Африкалық пілдердің екі түрі бар, олардың сыртқы бейнесі мен тіршілік ету ортасы едәуір өзгеше. Орман пілдері шағын әрі тік бивеньдерімен ерекшеленсе, саванна пілдері ірі әрі ашық алқаптарда мекендейді.
- Африкалық пілдердің құлақтары үлкен, бұл оларға дене температурасын реттеуге көмектеседі. Құлақтағы көптеген қан тамырлары арқылы жылу сыртқа бөлінеді. Ыстықта олар құлағын жиі қағып, денені салқындатады.
- Тұмсығы мыңдаған бұлшықет талшықтарынан тұрады, бұл оған ерекше иілгіштік пен күш береді. Піл тұмсығы арқылы ұсақ шөптен бастап ауыр бұтақтарға дейін көтере алады. Ол аяқтарымен істей алмайтын әрекеттерді тұмсығымен атқарады.
- Бивень – үнемі өсіп тұратын өзгерген күрек тіс. Онымен пілдер жерді қазып, ағаш қабығын аршып, минералдар табады. Әлеуметтік өзара әрекеттестікте де бивеньнің ұзындығы маңызды рөл атқарады.
- Піл отбасылары аналық басшылықпен өмір сүреді. Жетекші аналық пілдер – топтың ең тәжірибелі мүшелері. Олар қауіпсіз жолдарды, су көздерін еске сақтап, қалғандарын бағыттайды.
- Пілдер инфрадыбыс арқылы алыс қашықтықта бір-бірімен байланыса алады. Бұл төмен жиіліктегі дыбыстар адам құлағына естілмесе де, топ қозғалысын және ескерту сигналдарын үйлестіреді.
- Жадылары өте мықты. Олар су көздерінің орналасуын, жеміс-жидек маусымын, қауіптерді есте сақтайды. Қиын жағдайда тәжірибелі аналықтар топты аман алып шығады.
- Тері қалың әрі бүкір болғанымен, өте сезімтал. Олар лайлы суға шомылып, күннен және паразиттерден қорғанады. Тері қатпарлары су мен балшықты ұзақ уақыт сақтап, салқындықты ұстайды.
- Негізгі азығы – жапырақ, бұтақ, ағаш қабығы және тамыр. Пілдер күннің көп бөлігін азықтануға жұмсайды. Бұл олардың экожүйеге әсерін арттырады.
- Су – тіршіліктің ажырамас бөлігі. Олар шомылып, салқындап, бір-бірімен ойнайды. Кейін балшықпен немесе шаңмен денесін жауып, қорғаныс қабатын жасайды.
- Ересек еркек пілдердің салмағы алты тоннадан асады. Аналықтар жеңілдеу келеді, бұл олардың рөліне және мінез-құлқына әсер етеді. Денедегі айырмашылық бәсекелестікке де ықпал етеді.
- Олардың өмір сүру ұзақтығы – 60–70 жыл. Егде пілдер – топтың тірі жады. Олардың азаюы – ұжымдық тәжірибенің жоғалуы деген сөз.
- Көру қабілеті орташа болса, иіс пен есту жақсы дамыған. Олар түнде осы сезімдер арқылы бағдар алады. Иіс арқылы туыстық, жыныстық күй және эмоция анықталады.
- Буаздық мерзімі – шамамен 22 ай. Бұл – сүтқоректілер ішіндегі ең ұзығы. Туған төлге бүкіл топ қамқорлық жасайды.
- Жас пілдер ойын арқылы өмірлік дағдыларды меңгереді. Олар тұмсығымен ойнап, күресіп, секіріп жаттығады. Бұл әлеуметтік байланысты нығайтады.
- Пілдер қайғыны сезініп, өлі сүтқоректілердің сүйектерін таниды. Олар жансыз денелердің жанында үнсіз тұрып, тұмсықтарымен сипап өтеді. Бұл терең эмоцияның белгісі.
- Пілдер адам дауысын ажырата алады. Түрлі тілдер мен интонациялар оларға қауіптің деңгейін білдіреді. Олар адам мәдениетін өз мінезіне сіңіріп алады.
- Бұл жануарлар экожүйеге елеулі әсер етеді. Олар ормандарда жол салып, тұқым таратады. Кей өсімдіктер тек олардың ас қорыту жүйесінен кейін ғана өнеді.
- Қуаңшылық жылдары олар өте алысқа миграция жасайды. Ұрпақтан-ұрпаққа берілетін көне жолдармен қозғалады. Адам инфрақұрылымы бұл жолдарды кесіп өтсе, жанжал туындайды.
- Браконьерлік – әлі де үлкен қауіп. Бивеньге деген сұраныс заңсыз сауданы жандандырады. Бұл еркек пілдердің санын азайтып, генетикалық әртүрлілікті төмендетеді.
- Заманға сай технологиялар GPS арқылы пілдердің қозғалысын бақылайды. Инфрадыбысты жазып, жүріс-тұрысын зерттейді. Бұл деректер қорғау шараларын жоспарлауға көмектеседі.
- Кей аймақтарда омарта мен ара қоршаулары пілдердің егінді жоюының алдын алады. Ара дыбысынан қорыққан олар егістікке жоламайды. Бұл экологиялық әрі тиімді шешім.
- Туризм ережелермен басқарылса, қорғауға пайдалы болуы мүмкін. Кіріс жергілікті қауымдастыққа түсіп, жануарларға қамқорлық артады. Бұл ұзақмерзімді тұрақтылықты қолдайды.
- Климаттың өзгеруі азық пен судың қолжетімділігін азайтады. Бұл жануарларды жаңа орындарға көшуге мәжбүр етеді. Ауа райының күрт өзгерістері олардың әлсіздігін арттырады.
- Пілдер көптеген халықтардың мифологиясы мен өнерінде көрініс табады. Олар фильмдерде, ертегілерде, мүсіндерде бейнеленеді. Бұл таным қоғамда оларға деген жанашырлықты арттырады.
Қорытындылай келе, африкалық пілдердің болашағы адамзаттың бүгінгі шешімдеріне байланысты. Ғылыми негізделген қорғау, жергілікті халықтың қатысуы мен жауапты әрекеттер арқылы олардың санын көбейтуге болады. Бұл ғажап тіршілік иелерін келесі ұрпаққа жеткізу – баршамыздың ортақ борышымыз.
