Мазмұны
Бүгінде кез келген адам күнделікті өмірінде сансыз ақпарат ағынымен бетпе-бет келеді. Электрондық пошта, әлеуметтік желілер, банк қосымшалары мен бұлттық сервистер тұрмысымыздың бөлінбес бөлігіне айналды, түрлі процесті жеңілдетіп, жаңа мүмкіндіктер ашты. Алайда осы мүмкіндіктермен бірге қауіп-қатер де қатар жүреді: киберқылмыскерлер дербес мәліметтерді, қаржы ресурстарын немесе компания құпиясын қолға түсіру үшін әр түрлі тәсілдерді қолданады. Жыл сайын кибершабуылдар көбейіп, олар барған сайын күрделеніп барады. Ақпараттың қолды болуы жеке адамдарға да, ұйымдарға да ауыр зардап әкелуі мүмкін. Киберқауіпсіздік – сенімді технологиялық орта құрудың басты шарты, ал мәліметті қорғау – қазіргі қоғам мәдениетінің маңызды бөлігі.
Негізгі қатерлер мен осал тұстар
Цифрлық кеңістікте қауіпсіздікке қауіп төндіретін жолдар көбейіп келеді. Жеке немесе корпоративтік деректердің қауіпсіздігін жоғалту елеулі мәселеге айналуы мүмкін.
- фишингтік хаттар – сенімді ұйым атынан жіберілгендей көрінетін алдамшы хаттар;
- зиянды бағдарламалар, ақпаратты ұрлау немесе бұғаттау қаупі бар;
- қорғалмаған Wi-Fi желілері арқылы құрылғыға қол жеткізу оңай болады;
- әлсіз құпиясөздерді пайдалану, оларды бірнеше сервиске ортақ қолдану;
- әлеуметтік инженерия – алаяқтардың адам психологиясын қолдануы;
- бағдарламалық жасақтаманы уақытында жаңартпау;
- ақпарат тасымалдаушы құралдармен дұрыс жұмыс істемеу салдарынан деректердің сыртқа шығуы;
- мобильді құрылғыларды күмәнді қосымшалар арқылы жұқтыру;
- корпоративтік желіге шабуыл жасап, ақша талап ету.
Бұл қауіп-қатерлерді білу әр адамға күдікті жағдайды уақытында аңғарып, қажетсіз тәуекелден сақтануға көмектеседі.
Жеке киберқауіпсіздік әдеттері
Әрбір қолданушы қарапайым ережелерді сақтай отырып, киберқауіп-қатерлердің алдын ала алады.
- Әр түрлі аккаунтқа күрделі әрі бірегей құпиясөз қойыңыз. Құпиясөзді арнайы менеджерде сақтап, оны үнемі жаңартып отырыңыз.
- Қосфакторлы аутентификацияны барлық жерде қосыңыз. Бұл тіпті құпиясөз сыртқа шықса да, аккаунтыңызды қорғауға мүмкіндік береді.
- Операциялық жүйені, қосымшаларды уақтылы жаңартып отырыңыз. Жаңарту арқылы әзірлеушілер хакерлер пайдалана алатын осалдықтарды жояды.
- Хаттағы немесе мессенджердегі күмәнді сілтемелер мен файлдарды ашпаңыз. Таныс адамдардың аккаунты да бұзылуы мүмкін екенін естен шығармаңыз.
- Белгісіз немесе ашық Wi-Fi-ға қосылудан аулақ болыңыз. Маңызды сервистерге тек сенімді, қорғалған байланыс арқылы кіріңіз.
- Маңызды деректердің резервтік көшірмесін жүйелі түрде жасап отырыңыз. Кибершабуыл немесе құрылғыны жоғалту жағдайында ақпаратты оңай қалпына келтіресіз.
- Құрылғыларға антивирус орнатып, брандмауэр қосыңыз. Бұл зиянды бағдарламалардың алдын алуға көмектеседі.
- Жаңа қосымшаларды орнатқанда рұқсаттарды мұқият тексеріңіз. Бағдарламаларды тек ресми көздерден жүктеп алыңыз.
- Балалар мен жақындарға киберқауіпсіздік негіздерін түсіндіріңіз. Отбасындағы әр адамның қауіпсіздігі бүкіл отбасының саулығына әсер етеді.
Осы кеңестерге мән берсеңіз, деректеріңізді қорғап, кибершабуыл құрбанына айналу ықтималдығын айтарлықтай азайтасыз.
Бизнестегі киберқауіпсіздік рөлі
Цифрлық технологиямен жұмыс істейтін компаниялар клиент мәліметін және өз деректерін сақтау үшін ерекше жауапкершілік алады.
- компанияда ақпараттық қауіпсіздік саясатын енгізу;
- қызметкерлерге кибершабуылға қарсы тұру жолдарын үйрету;
- қауіп-қатерді анықтайтын және оған жедел жауап беретін жүйелерді қолдану;
- желідегі күдікті әрекетті бақылау;
- IT-инфрақұрылымға аудит жүргізіп, осал тұстарын анықтау;
- құпия деректерді шифрлау және қолжетімділікті шектеу;
- деректерді шұғыл қалпына келтіру жүйесін құру;
- киберқауіпсіздік мамандарымен әріптестік орнату;
- орын алған инциденттерді зерттеп, қорғаныс шараларын жетілдіру.
Киберқауіпсіздікке салынған инвестиция компания беделін сақтауға, шығындарды азайтуға, тұтынушы сенімін арттыруға жол ашады.
Цифрлық мәдениет қалыптастырудың маңызы
Киберқауіпсіздік – тек техникалық құрал-жабдықпен шектелмейді, ол интернет кеңістігіндегі жауапты мінез-құлық мәдениетімен тікелей байланысты. Тек қолданушы, маман және ұйымдар күш біріктіргенде ғана қауіпсіз орта қалыптасады.
- ақпаратты жарияламас бұрын немесе бөліспес бұрын оның дұрыстығына көз жеткізу;
- әлеуметтік желілерде жеке және құпия дерекке мұқият болу;
- өз цифрлық ізіміз бен белсенділік тарихына көңіл бөлу;
- өзге қолданушылардың құқығын, этикалық нормаларды сақтау;
- цифрлық сауаттылықты арттыратын оқу бағдарламаларына, іс-шараларға қатысу.
Саналы кибермәдениет әрбір адамның, тұтастай қоғамның қауіпсіздігіне үлес қосады.
Киберқауіпсіздік – қазіргі өмірдің бөлінбес бөлігі, әр қолданушы мен ұйым үшін маңызды. Технология күн сайын дамып жатқанымен, киберқауіп те соған ілесіп өсуде. Қауіпсіздік дағдыларын үйрену, заманауи қорғаныс құралдарын пайдалану, дұрыс әдеттер қалыптастыру өзіңіз бен жақындарыңызды қорғаудың негізгі кепілі. Цифрлық гигиенаға мұқият қарау – ертеңгі күнге сенімділіктің негізі. Қорғалған ақпараттық орта – қоғам дамуының, жаңашылдықтың және әр адамның жеке қауіпсіздігінің басты шарты.
