Найзағайлы жауын ежелден адамдарда таңданыс пен қорқынышты қатар тудырған табиғи құбылыс болып саналады. Бұл атмосфералық көрініс найзағай жарқылы, күн күркірі және кейде нөсер жаңбырмен қатар жүріп, табиғаттың қуатын айқын көрсетеді. Ғылыми зерттеулер мұндай құбылыстардың климаттық үдерістер мен зат айналымында маңызды рөл атқаратынын дәлелдеді. Көп ғасыр бойы зерттелгеніне қарамастан, найзағайлы жауын әлі де толық ашылмаған жұмбақтарға толы. Ол жергілікті деңгейде қысқа мерзімде де, өте үлкен аумақты қамтитын ұзақ уақытқа созылатын түрінде де болуы мүмкін. Төменде найзағайлы жауын жайлы қызықты әрі аз белгілі деректер берілген.
- Найзағайлы жауын жылы әрі ылғалды ауаның жоғары қарай тез көтерілуінен пайда болады. Бұл кезде биік қабаттарда қуатты будақ-дөмпек бұлттар түзіліп, олардың ішінде электр заряды жиналады.
- Найзағай — бұл құбылыстың басты белгісі. Ол ауаны Күн бетіндегі температурадан да жоғары деңгейге дейін қыздыра алатын қуатты электр разряды болып табылады.
- Күн күркірі найзағай маңындағы ауаның күрт ұлғаюынан туындайды. Найзағайдан қашықтаған сайын дыбыс кешірек естіледі.
- Әлемде тәулігіне шамамен 44 мың найзағайлы жауын өтеді. Бұл құбылыстың өте жиі және тұрақты екенін көрсетеді.
- Жер шарындағы ең көп найзағай болатын орын — Венесуэладағы Маракайбо көлі. Мұнда жылына 300 түнге дейін найзағайлы жауын байқалады.
- Найзағай бірнеше түрге бөлінеді — бұлт ішіндегі, бұлттар арасындағы және бұлттан жерге түсетін. Соңғысы адам мен ғимаратқа аса қауіпті саналады.
- Найзағай разрядының ұзындығы 20 шақырымға дейін жетуі мүмкін. Бұл табиғи энергияның қаншалықты қуатты екенін көрсетеді.
- Жарықтың жылдамдығы дыбыстан әлдеқайда жоғары болғандықтан, найзағай алдымен көрінеді де, кейін ғана күн күркірі естіледі. Осы құбылыс арқылы найзағайға дейінгі арақашықтықты шамамен анықтауға болады.
- Таулы аймақтарда найзағайлы жауын жиі түседі, себебі жылы ауа ағындары мұнда ерекше белсенді болады. Сонымен қатар биік шыңдар найзағайды өзіне тартады.
- Найзағайлы жауын кейде бұршақпен бірге жүреді. Бұлт ішіндегі су тамшылары жоғары, суық қабаттарға көтерілгенде қатып қалады.
- Найзағай орман немесе дала өртін тұтандыруы мүмкін. Сондықтан найзағайдан кейін табиғи өрттердің жиі шығуы таңқаларлық емес.
- Найзағай атмосферадағы озон түзілуіне ықпал етеді. Электр разрядтары оттегі молекулаларының озонға айналуына көмектеседі.
- Найзағай кезінде ашық алаңдар мен биік нысандардан аулақ болған жөн. Олар разрядтың тікелей нысанасына айналуы ықтимал.
- Күн күркірі бұлттардан немесе жер бедерінен шағылысып, бірнеше рет жаңғырық тудыруы мүмкін.
- Қатты найзағай кезінде шквал деп аталатын өте жылдам желдің соғуы байқалады. Оның екпіні кейде үлкен зақым келтіреді.
- Найзағай бір жерге бірнеше рет түсуі мүмкін. Сол себепті биік ғимараттар найзағайдан қорғағыштармен жабдықталады.
- Жаз айларында найзағайлы жауын жиі болады, өйткені ауа температурасы жоғары болып, булану күшейеді.
- Тропикалық аймақтарда найзағайлы жауын күн сайын дерлік байқалады. Мұның себебі — тұрақты жоғары ылғалдылық пен ыстық климат.
- Кейбір найзағайлар қызыл немесе күлгін түске ие болады. Бұл түстің өзгеруі атмосфера жағдайына және ауа құрамына байланысты.
- Найзағай жанартау атқылауы кезінде де пайда болуы мүмкін. Бұл құбылыс «жанартаулық найзағай» деп аталады.
- Найзағайдың электр разряды адам немесе жануарға өлімге әкелуі ықтимал. Сондықтан қауіпсіздік шараларын қатаң сақтау керек.
- Найзағайлы бұлттар биіктігі 20 шақырымға жетуі мүмкін. Олардың жоғарғы бөлігі кейде стратосфераға өтеді.
- Бір найзағай разряды өте көп энергия бөледі. Бұл энергия жүздеген шамды жағуға жетеді.
- Кейбір найзағайлы жауындар нөсер жаңбырмен бірге болып, су тасқынына әкеледі. Таулы аймақтарда мұндай жағдайлар аса қауіпті.
- Найзағайлы бұлттар радиобайланысқа әсер етеді. Электр разрядтары радиосигналдарға кедергі жасап, байланысты үзе алады.
- Шөлді аймақтарда найзағай сирек кездеседі, бірақ өте күшті болуы мүмкін. Ылғалдың тез булануы электрлік процестерді күшейтеді.
- Найзағай кезінде құстар мен жануарлар көбіне қауіпсіз орын іздейді. Инстинкт оларды қауіпті аймақтан алып шығады.
- Кейде қыс мезгілінде де найзағай болады. Мұндай сирек құбылыс «қарлы найзағай» деп аталады.
- Найзағай жарқылы тіпті ғарыштан көрінеді. Халықаралық ғарыш станциясындағы астронавтар Жер бетіндегі найзағайларды жиі бақылайды.
Найзағайлы жауын — бұл тек әсем табиғи көрініс қана емес, сонымен қатар Жердегі маңызды табиғи үдерістердің бір бөлігі. Ол климатқа, атмосфера құрамына және адам өміріне әсер етеді. Мұндай құбылыстарды зерттеу біздің планетамыздың қалай жұмыс істейтінін жақсырақ түсінуге көмектеседі және оның қауіпті салдарларынан қорғану жолдарын табуға мүмкіндік береді. Мүмкіндігінше қауіпті аймақтардан алыс бола отырып, біз табиғаттың бұл әсерлі құбылысына қауіпсіз қашықтықтан сүйсіне аламыз.
