Жер бетінде табиғаттың адам нанғысыз кереметтері көп кездеседі. Соның бірі – жанартаулар, олар ғасырлар бойы ландшафты өзгертіп, климат пен адамзат тарихына әсер етіп келеді. Солардың ішінде ерекше орын алатын табиғи құбылыс – Исландиядағы Эйяфьятлайокудль жанартауы. Атауы қиын естілетін бұл алып 2010 жылы күллі әлемге өзінің қуатты күшімен танымал болды. Сол кезден бастап бұл жанартауға деген қызығушылық арта түсті. Ғалымдар да, қарапайым туристер де оның құпияларына үңіліп келеді.
- Эйяфьятлайокудль Исландияның оңтүстігінде, Атлант мұхитының жағалауына жақын жерде орналасқан. Оның төбесі шамамен 80 шаршы шақырым мұздықпен жабылған.
- Жанартаудың атауы үш исланд сөзіне негізделген және «аралды тау аңғарының мұздығы» деген мағына береді. Бұл атау әлем журналистері үшін шын мәнінде тіл сындырған күрделі сөз болды.
- Жанартау бір аттас мұздықтың астында жасырынған, бұл оны аса қауіпті етеді. Лава мұзбен түйіскенде бу пайда болып, жарылыс тудырады.
- 2010 жылға дейін Эйяфьятлайокудль 180 жылға жуық тыныш жатқан. Бұған дейінгі ірі атқылау шамамен 1821 жылы орын алған.
- 2010 жылдың көктемінде атқылаған кезде жанартау бүкіл әлем назарын өзіне аударды. Күл бұлты Еуропа аспанын басып, мыңдаған әуе рейстері тоқтатылды.
- Бұл атқылау наурыздан мамырға дейін жалғасып, 250 миллион текше метрден астам жанартау материалы атқылады. XXI ғасырдағы ең ірі жанартау оқиғаларының біріне айналды.
- Эйяфьятлайокудльдің биіктігі теңіз деңгейінен шамамен 1666 метр. Мұздықтың көлемі маусымға қарай өзгеріп отыратындықтан, нақты шың биіктігі ауытқиды.
- Лава алысқа таралмаса да, күл бұлты 9 шақырымнан аса биіктікке көтерілді. Бұл әуе қозғалысы үшін аса қауіпті, себебі күл қозғалтқыштарды зақымдай алады.
- Жанартау Исландияға тән орталық жанартаулық кешенге жатады. Ол бірнеше кратер мен жарықтардан құралған.
- Жанартаудың астында Евразиялық және Солтүстік Америкалық тектоникалық плиталар түйіседі. Сондықтан бұл аймақ сейсмикалық тұрғыда өте белсенді.
- Мұздық астындағы атқылаулар салдарынан ерекше мұз асты үңгірлер түзіледі. Мұндай табиғи тоннельдер туристерді қызықтыратын орынға айналған.
- 2010 жылғы атқылаудан кейін жақын маңдағы аңғарлар су басып қалды. Мұздың тез еруі өзендердің су деңгейін күрт көтеріп жіберді.
- Күл бұлты Исландиямен шектеліп қалмай, Ұлыбритания, Германия, тіпті Ресейдің кейбір аумақтарына жетті. Бұл экологияға және көріну қашықтығына әсер етті.
- Атқылаудан кейін аймақта бірнеше термалды бұлақ пайда болды. Жергілікті тұрғындар бұл суларды жылыту мен монша үшін қолданады.
- Жанартау Мёркдалсйёкюдль мұздық жүйесінің құрамына кіреді. Бұл жүйеде бірнеше мұздық пен жанартау шоғырланған.
- Ғалымдар бұл жанартаудың кез келген уақытта қайта атқылауы мүмкін екенін айтады. Қазір ол спутниктер мен сейсмографтар арқылы үнемі бақылауда.
- Бұл аймақтағы геотермалды процестерден электр энергиясы өндіріледі. Исландия бұл ресурсты тұрақты даму үшін тиімді пайдаланып отыр.
- Қауіпке қарамастан, жанартау танымал туристік нысанға айналды. Көптеген саяхатшылар мұздықты және төңірегін көру үшін осында барады.
- Атқылау адамзаттың табиғатқа тәуелді екенін нақты дәлелдеді. Бірнеше апта бойы халықаралық әуе қозғалысы бұзылды.
- Әуе компаниялары миллиондаған доллар шығынға ұшырады. Осы жағдайдан кейін осындай табиғи құбылыстарға әрекет ету алгоритмдері қайта қаралды.
- Исландия бұл оқиғаны ішкі туризмді дамыту үшін пайдаланды. Үкімет қауіпсіз бағыттармен жанартау маңына экскурсиялар ұйымдастырды.
- Ғалымдар жанартау атқылауы кезінде шыққан дыбыстарды жазып алды. Бұл мәліметтер жер асты қозғалыстарын болжауға көмектеседі.
- Жергілікті тұрғындар Эйяфьятлайокудльге қысқаша «Эйя» деп ат қояды. Бұл атау күнделікті сөйлеуде анағұрлым жеңіл.
- Лавамен жабылған алқапта кейбір қыналар мен мүктер тіршілік етеді. Бұл өсімдіктер күл мен ыстыққа төзімді экожүйені құрайды.
- Атқылаудан кейінгі кратерлерге су жиналып, шағын көлдерге айналды. Бұл орындар құстарды зерттейтін биологтар үшін тартымды мекен болды.
- Исландия мектептерінде Эйяфьятлайокудльдің 2010 жылғы атқылауы география сабағының бір бөлігі ретінде оқытылады. Бұл оқиға ұлттық тарихтың маңызды элементіне айналған.
- Жанартаудан бөлінген газдар Еуропаның кей аймақтарында ауа температурасының төмендеуіне себеп болды. Бұл климатқа жанартаулардың ықпалын зерттеуге түрткі болды.
- Эйяфьятлайокудль көптеген суретшілер мен музыканттарға шабыт сыйлады. Ол табиғаттың қуаты мен беймәлімдігін бейнелейтін символға айналды.
Жанартаулардың табиғатына үңілу арқылы біз Жер планетасының ішкі процесстерін тереңірек түсінеміз. Эйяфьятлайокудль – тек исландтық нысан емес, жаһандық маңызға ие табиғи құбылыс. Оның тарихы адамзат пен табиғат арасындағы нәзік байланысты тағы бір еске салады.
