Мазмұны
Ғылым – адамзаттың ілгерілеуінің басты тетігі. Бұл салада әйелдер мен ерлердің үлесі теңдей маңызды болғанымен, тарихи тұрғыдан әйелдердің ғылымға қатысуы ұзақ уақыт бойы шектеліп келгені жасырын емес. Қоғамдағы стереотиптер, білімге қолжетімділіктің болмауы, ресми қолдаудың жетіспеуі көптеген дарынды әйелдердің өз әлеуетін толық ашуына кедергі келтірді. Соған қарамастан, ғылым жолын таңдаған әйелдер ешқашан тоқтаған емес. Бүгінде олардың ғылымдағы орны айтарлықтай нығайып келеді. Бұл мақалада ғылымдағы әйелдердің тарихи жолы мен қазіргі қоғамдағы маңыздылығы сөз болады.
Өткен ғасырлардағы ізашар әйелдер
Көптеген ғасырлар бойы ғылым ерлерге тиесілі сала ретінде қабылданды. Әйелдерге ғылыммен айналысуға рұқсат етілмеді немесе ерекше жағдайда ғана мүмкін болды. Соған қарамастан, тарихта өз ізін қалдырған көрнекті ғалым әйелдер болған.
Тарихта есімі қалған тұлғалар:
- Гипатия Александиялық. Ол математика, астрономия және философия салаларында еңбектенген алғашқы әйгілі әйел-ғалымдардың бірі. Өз дәуірінде танымал болғанымен, саяси және діни қақтығыстар оның қайғылы өліміне себеп болды. Бүгінде оның есімі білімге ұмтылыстың символы ретінде қабылданады.
- Мария Кюри. Радиоактивтілік саласындағы еңбектерімен танылған, Нобель сыйлығын екі мәрте алған жалғыз әйел. Ол ғылымға берілгендігін дәлелдеп, әйел заты да аса маңызды ғылыми жаңалықтар ашуға қабілетті екенін көрсетті. Оның зерттеулері тұтас бір ғылыми бағыттың негізін қалады.
- Софья Ковалевская. Еуропада профессор атағын алған алғашқы әйел ретінде ғылым тарихында ерекше орынға ие. Математика саласындағы еңбектері әлемге танылды. Ол ғылымға бет бұрғысы келген көптеген әйелге жол ашты.
Бұл әйелдердің өмір жолы – ғылымға деген адалдық пен табандылықтың жарқын мысалы.
Өткеннің кедергілері мен қиындықтары
Ғылым жолындағы әйелдер тек білімге емес, қоғамның қатып қалған көзқарастары мен заңсыздықтарға қарсы да күресуге мәжбүр болды. Көптеген ғалым әйелдер өз еңбектерін жариялай алмай, ер адамдардың көлеңкесінде қалып қоятын. Бұл олардың ғылыми қауымдастыққа енуіне елеулі тосқауыл тудырды.
Кезіккен негізгі кедергілер:
- ғылыми ортаның әйелдерді кемсітушілігі;
- мақалаларды ер адамның есімімен жариялауға мәжбүр болу;
- қаржылық және құрылымдық қолдаудың жоқтығы;
- отбасылық өмір мен ғылыми жұмысты қатар алып жүру қиындығы;
- ғылыми жетістіктердің ер әріптестерге телінуі.
Осы қиындықтар ғылымдағы әйелдердің жолын қиындатып, адамзат дамуына тиесілі көптеген жаңалықтардың жүзеге аспай қалуына әсер етті.
Қазіргі жағдай және оң өзгерістер
Соңғы онжылдықтарда әйелдердің ғылымдағы жағдайы біртіндеп жақсарып келеді. Білімге тең қолжетімділік, халықаралық бастамалар мен қоғамдағы көзқарастың өзгеруі қыз-келіншектердің ғылыми ортада өз орнын табуына мүмкіндік беруде. Әйелдер жетекшілік қызметтер атқарып, зерттеу жобаларын сәтті жүзеге асырып жүр.
Мынадай оң өзгерістер байқалады:
- Ғылыми ұйымдарды басқаратын әйелдер көбейді. Бүгінде көптеген елдерде жоғары лауазымды академиялық орындарда әйелдер еңбек етіп жүр. Бұл көшбасшылық туралы түсініктің өзгеруіне ықпал етіп, жастарға шабыт береді. Мұндай мысалдар ғылымда жыныстық теңдікке жол ашуда.
- STEM салаларындағы қыздардың үлесі артып келеді. Ғылым, технология, инженерия және математика салалары әйелдерге де қолжетімді бола бастады. Түрлі білім беру бағдарламалары мен стипендиялық қолдау бұл үрдісті одан әрі жандандыруда. Халықаралық зерттеу жобаларына қатысу – қыздардың өз қабілетін толық көрсетуіне жағдай жасап отыр.
- Қолдау жүйелері құрылуда. Гранттар, тәлімгерлік жобалар және ғылыми қауымдастықтар әйел ғалымдарға жол сілтеп, сенімді орта қалыптастырып келеді. Мұндай бастамалар жеке дамуға да, кәсіби өсуге де үлкен үлес қосады. Қолдаушы орта – сәтті ғылыми мансаптың кепілі.
Бүгінде ғылым әйелдер үшін шектеулі емес, мүмкіндіктерге толы салаға айналып келеді.
Неліктен ғылымда әртүрлілік маңызды
Ғылымдағы әртүрлілік – дамудың және жаңа идеялардың негізі. Әр алуан көзқарастар мен әдістер ғылымды кеңейтіп, креативті шешімдердің пайда болуына ықпал етеді. Әйелдер ғылымға тек білім ғана емес, ерекше тәсіл мен тың ой қосады.
Гендерлік теңдіктің артықшылықтары:
- гипотезаларды әртүрлі тұрғыдан талдау мүмкіндігі;
- ғылыми топтарда ұжымдық жұмыс пен өзара түсіністіктің артуы;
- білім беру саласында жастарға үлгі болу;
- ғылымның инклюзивті жүйе ретіндегі беделін нығайту;
- халықаралық әріптестіктің жаңа деңгейге көтерілуі.
Әйелдердің ғылымдағы рөлі тек жеке жетістіктермен шектелмейді, ол бүкіл адамзаттың игілігіне жұмыс істейді.
Әйелдер ғылымда әрдайым болған, бірақ олардың еңбегі тарихи тұрғыда ескерілмей келген. Қиындықтарға қарамастан, олар өз ісіне адал болып, адамзат дамуына сүбелі үлес қосты. Қазіргі таңда жағдай оңала түссе де, толық теңдікке жету үшін әлі де күш салу қажет. Әйелдердің әлеуетін толық ашу – ғылымның сапалы және тұрақты дамуына жол ашады. Қолдау мен мойындау – әрбір ғалым үшін маңызды. Тек сонда ғана ғылым адамзаттың ортақ қазынасына айналып, баршаға қызмет ете алады.
