Лава ағындары – Жердің вулкандық белсенділігінің ең әсерлі әрі қауіпті көріністерінің бірі. Қайнаған тастың ыстық массасы санаулы минуттарда тұтас аймақтың келбетін өзгертіп, жолындағының бәрін жойып, жаңа геологиялық пішіндер түзеді. Лаваның қуаты мен сұлулығы тек ғалымдарды ғана емес, саяхатшылар мен табиғатқа ғашық жандарды да таңдандырады. Жойқын күшіне қарамастан, лава ағындары Жер бедерінің қалыптасуында, жаңа экожүйелердің пайда болуында маңызды рөл атқарады. Лаваның қасиеттерін зерттеу – біздің планетамыздың табиғи үдерістерін терең түсінуге мүмкіндік береді.
- Лава – бұл вулкан атқылауы кезінде жер бетіне шығатын балқыған тау жынысы. Оның температурасы 1200 градусқа дейін жетеді.
- Лаваның бірнеше түрі болады, олар құрамы мен тұтқырлығы бойынша ерекшеленеді. Ең кең таралғандары – базальтты, андезитті және риолитті лава.
- Лава ағынының жылдамдығы еңіске, құрамға және температураға байланысты. Кейде ол сағатына 60 шақырымға жетеді, ал көбіне баяу қозғалады.
- Лава суып, қатқан соң ерекше пішінді тастар, тоннельдер мен лава алқаптарын түзеді. Көптеген аралдар дәл осы процестің нәтижесінде пайда болған.
- Гавай тілінде лава түрлерінің атауы да ерекше. «Пахоэхоэ» – беті жылтыр әрі тегіс, ал «а’а» – ұсақ әрі қырлы, өткір.
- Лавалық құбырлар – бұл лава беткі қабаттың астында қозғалғанда пайда болатын тоннельдер. Олар көбіне үңгірге айналады.
- Кейбір лава ағындары өзен, көл, тіпті шағын сарқырамаға дейін жетеді. Лава мен су түйіскенде бу пайда болып, жарылыстар мен жаңа бедерлер түзіледі.
- Лава бүтін ауылдарды, жолдарды, тіпті қалаларды бір сәтте жоқ қылуы мүмкін. Бұған мысал – Гавайдағы әйгілі Килауэа вулканының атқылауы.
- Жойқын күшіне қарамастан, қатқан лава алқаптары бірер жылдан соң мүк, шөп және бұтаға толып, жаңа өмірге бастау береді.
- Кейбір өсімдіктер мен жәндіктер лаваның ерекше жағдайына бейімделе алады. Мысалы, кейбір қырыққұлақтар мен жәндіктер алғашқылардың бірі болып қоныстанады.
- Қатқан лаваның қалыңдығы кейде ондаған метрге жетеді. Мұндай массивтер бұрынғы ландшафтарды толығымен көміп тастауы мүмкін.
- Лаваның беткі қабаты ішкі қабатына қарағанда тез суиды. Сол себепті сыртында қатты қыртыс, ал ішінде ұзақ уақыт ыстық сақталады.
- Түнде жарқыраған лава көптеген туристер мен фотографтарды баурайды. Әлемнің түкпір-түкпірінен келген жандар бұл көріністі суретке түсіруге ұмтылады.
- Кей жағдайларда лава ашық «лава көлін» құрайды – бұл үздіксіз қозғалыстағы балқыған масса. Мұндай көлдер Эфиопияда және Гавайда бар.
- Лава адам баласы үшін де пайдалы – қатқан вулкан тастары құрылыста, жылу сақтау үшін пайдаланылады.
- Археологтар қатқан лаваның астынан көне қоныстар мен ғимараттарды тапқан. Ең танымал мысал – Помпей қаласы, оны Везувий вулканының атқылауы жойған.
- Лава ағындары жаңа көлдер мен өзендер түзіп, бұрынғы арналарды бөгеп тастайды. Мұндай өзгерістер бүтін аймақтың климаты мен табиғатына әсер етеді.
- Марс пен Айда да лава ағындарының іздері кездеседі. Бұл вулкандық белсенділік тек Жерге ғана тән емес екенін дәлелдейді.
- Кейбір лава құрамында металл көп. Қатқаннан кейін мұндай жыныстардан темір, титан сияқты пайдалы қазбалар өндіріледі.
- Кей мәдениетте лава қасиетті деп саналған, оны жаңарудың символы деп құрметтеген. От пен тас туралы көптеген аңыз-ертегілер тараған.
- Лава мұздықтармен түйіскенде ерекше бедер түзіледі, су жылдам буланып кетеді. Бұл құбылысты Исландиядан жиі байқауға болады.
- Кей лава ағындары сырттай қатқанмен, ішкі қабатында бірнеше ай бойы қозғалысын жалғастыра береді. Беті тас болып көрінгенімен, астында әлі де лава ағады.
Лава ағындары – Жердің даму тарихы мен табиғат күшінің құдіретін айқын көрсететін құбылыс. Бұл құбылыс жаңа ландшафттардың пайда болуына, ерекше экожүйелердің қалыптасуына жол ашады. Лаваны зерттеу – жер қыртысының эволюциясын, ғаламшар табиғатын және тіршіліктің қайта жаңару мүмкіндіктерін терең түсінуге көмектеседі. Отты өзендердің құдіреті мен әсемдігі – табиғаттың кез келген жағдайда өмір мен сұлулық тудыра алатынына тағы бір дәлел.
