Әлемдік мұхит – шексіз сырға толы ғажайып әлем. Сол сырдың бірі – маржан рифтері. Бұл табиғи құрылымдар тек сұлулығымен ғана емес, бүкіл ғаламшар үшін маңызды рөл атқаратын экожүйе ретінде де ерекшеленеді. Түрлі пішін, ашық түстер мен жануарлар әлемінің байлығы зерттеушілерді де, табиғат жанашырларын да таңдандырады. Маржан рифтерінің арқасында миллиондаған адам су асты әлемін өз көзімен көруді армандайды. Төменде маржан рифтеріне қатысты тың әрі танымдық деректер ұсынылған. Бұл тізім сіздің мұхит жайлы түсінігіңізді кеңейте түседі.
- Маржан рифтері ұсақ маржан полиптерінен құралады. Бұл ағзалар әктас қаңқасын түзеді және бүкіл рифтің негізін қалыптастырады. Сол арқылы мыңдаған теңіз жануарына пана болады.
- Жер бетіндегі ең ірі маржан рифі – Аустралиядағы Үлкен тосқауыл рифі. Оның ұзындығы 2300 шақырымнан асады және ол ғарыштан көрінетін жалғыз риф болып саналады.
- Маржан рифтері мұхит аумағының бір пайыздан аз бөлігін ғана алып жатыр. Бірақ онда теңіздегі барлық тіршілік иелерінің төрттен бірі мекендейді. Бұл – балықтарға, ұлуларға, шаянтәрізділерге және басқа да көптеген ағзаларға қолайлы орта.
- Кейбір маржан рифтері 50 миллион жылдан аса уақыт бұрын пайда болған. Бұл – планета тарихының тірі ескерткіштері әрі бірнеше мұз дәуірін және климаттың өзгеруін басынан өткізген.
- Маржанның түсі оның ішінде тіршілік ететін зооксантелла балдырларына байланысты. Қатты күйзеліс кезінде маржандар бұл балдырлардан айырылады, осы құбылысты «ағару» деп атайды.
- Рифтердің басты жауы – «тікентәж» теңіз жұлдызы. Ол маржан тіндерімен қоректенеді және үлкен аумақты жылдам бұзып жібере алады.
- Маржан рифтері жағалауды толқын мен дауылдан қорғайды. Олар эрозия қаупін азайтып, жағажайлар мен мангр тоғайларын сақтауға көмектеседі.
- Қазіргі медицинада қолданылатын кейбір дәрілер рифте мекендейтін теңіз ағзаларының заттарынан жасалады. Ғалымдар болашақта рифтер жаңа әрі тиімді дәрілердің көзі болатынына сенімді.
- Рифтердің айналасындағы су мөлдір әрі жылы болады. Бұл – балдырлардың фотосинтезіне және полиптердің өсуіне қолайлы жағдай.
- Кейбір балық түрлері рифтерді өздерінің «балапан өсіретін бағы» ретінде пайдаланады. Мұнда жас балықтар ашық теңізге шыққанша қауіпсіз жағдайда өседі.
- Маржан полиптері – медуза мен актиниялардың туысы. Олар да ішекқуыстылар класына жатады, дегенмен сыртқы түрі өзгеше.
- Кейбір рифтер жылына бірнеше миллиметр ғана өседі. Дегенмен, ғасырлар бойы бұл құрылымдар таңғаларлықтай көлемге жетеді.
- Маржан рифтері негізгі үш түрге бөлінеді – тосқауыл, жағалаулық және атолл рифтері. Әрқайсысы белгілі ортада түзіледі және өзіндік ерекшелігі бар.
- Әлемде екі мыңнан аса маржан түрі белгілі. Бірақ риф құра алатын түрлері санаулы, басқалары жалғыз не шағын топ болып өмір сүреді.
- Ғалымдар рифтерді «су асты тропикалық орманы» деп атайды. Бұл экожүйедегі биоалуандылық Амазония джунглиіне ұқсас, әрі жүйе өте күрделі және нәзік.
- Маржандар ластанған суды және тым жоғары температураны ұнатпайды. Су температурасының аздаған өсуі рифтің жаппай «ағаруына» және өліміне әкелуі мүмкін.
- Адамдар ежелден маржандарды әшекей мен тұмар ретінде қолданған. Кей халықтар оларды сәттілік пен қорғау нышаны деп санаған.
- Маржан рифтеріндегі сүңгуір туризмі өте танымал. Жыл сайын миллиондаған адам су асты әлемін тамашалауға келеді.
- Кей аймақта маржандар арнайы ақуыздың әсерінен қараңғыда жарық шашады. Бұл құбылыс «биолюминесценция» деп аталады және басқа теңіз жануарларын өзіне тартады.
- Көптеген рифтерге адам әрекеті – құрылыс, балық аулау және ластану қатты зиян келтіреді. Арнайы қорықтар мен қорғау шаралары осы табиғи экожүйені сақтауға бағытталған.
- Маржан рифтері әлемнің әр түкпіріндегі ғалымдар үшін зерттеу нысаны болып табылады. Бұл зерттеулер климаттың өзгеруі мен рифтерді сақтап қалу жолдарын анықтауға көмектеседі.
- Зақымданған рифтерді қалпына келтіру үшін арнайы бағдарламалар бар. Адамдар жас маржандарды қайта отырғызып, экожүйені тезірек қалпына келтіруге атсалысады.
Маржан рифтері – су асты әлемінің сұлулығы ғана емес, бүкіл ғаламшар үшін маңызды ресурс. Оларды сақтау – әрбір адамның жауапкершілігі. Рифтер туралы көбірек білу арқылы біз табиғаттың нәзік үйлесімін бағалап, Жер бетіндегі қайталанбас экожүйелерді сақтаудың маңызын түсінеміз.
