Мұхит әлемі таңғаларлық тіршілік иелеріне толы, олардың ішінде маржандар ерекше орын алады. Бұл теңіз жануарлары түрлі пішінімен, ашық реңктерімен және экожүйелердегі рөлімен адамды тәнті етеді. Олар тірі ағзалар бола отырып, мыңдаған түрге мекен болатын ғажайып рифтік құрылымдар түзіп, табиғи тепе-теңдікті сақтауға ықпал етеді. Соңғы жылдары климаттың өзгеруі мен ластану салдарынан маржандардың жағдайы бүкіл әлем назарын аудартып отыр. Олардың маңызын түсіну үшін ғылыми және мәдени деректерге сүйеніп, табиғаттағы орнына тереңірек үңілу қажет. Төменде маржан әлеміне қатысты сирек кездесетін әрі қызықты 33 факт келтірілген.
- Маржандар өсімдік емес, жануарлар болып саналады. Олар медузалармен бір типке жататын ішекқуыстылар тобына кіреді.
- Әрбір маржан көптеген ұсақ полиптерден тұрады. Олар бірігіп, тұтас бір колония құрайды.
- Риф түзуші маржандар зооксантеллалар деп аталатын микроскопиялық балдырлармен симбиозда өмір сүреді. Дәл осы балдырлар маржандарға жарқын түс береді.
- Зооксантеллалар маржан полиптеріне қажетті энергияның 90%-ын өндіреді. Бұл олардың қоректік заттары аз суларда да тіршілік етуіне мүмкіндік береді.
- Австралиядағы Үлкен тосқауыл рифі – тірі ағзалар қалыптастырған ең үлкен құрылым. Оның ұзындығы 2 300 шақырымнан асады.
- Маржан колониялары жүздеген жыл өмір сүре алады. Кейбіреулерінің жасы 4 000 жылдан асады.
- Жылы теңіздерде риф түзетін шамамен 800 маржан түрі бар. Олардың әрқайсысы экожүйеде ерекше рөл атқарады.
- Маржандар «ағарады», егер зооксантеллалар стресске ұшырап, полиптерді тастап кетсе. Бұл олардың түссізденуіне әкеледі.
- Судың температурасы 1–2 градусқа артса, маржан ағару қаупі туындайды. Климаттың жылынуы – маржандар үшін негізгі қауіптің бірі.
- Кейбір маржандар түнде жарқырай алады. Бұл флуоресценция күн сәулесінен қорғану тәсілі болуы мүмкін.
- Рифтер жағалауды дауыл мен толқыннан қорғайды. Олар толқын энергиясының 97%-ын жұтып алады.
- Теңіздегі тіршілік иелерінің 25%-ы рифтерде мекендейді. Бұл – биологиялық әртүрлілік ең жоғары аймақтардың бірі.
- Маржандармен байланысты экожүйелерден алынған заттардың негізінде көптеген дәрілер жасалған. Олардың қатарында қатерлі ісік пен ауырсынуға қарсы дәрілер бар.
- Барлық маржандар ашық түсті емес. Терең суда тіршілік ететін түрлері түссіз келеді.
- Маржандар өте баяу өседі – жылына бірнеше миллиметрден екі сантиметрге дейін. Сол себепті олар физикалық зақымдануға өте осал.
- Маржан құмы – ұнтақталған полип қалдықтарынан тұрады. Ол ақ, қызғылт немесе алтын түсті болуы мүмкін.
- Кейбір маржан түрлері жынысты және жыныссыз жолмен көбейе алады. Бұл оларға зақымданған кезде қалпына келуге мүмкіндік береді.
- Көптеген маржандардың көбеюі ай фазасына байланысты жүреді. Белгілі түндерде су гаметаларға толады.
- Малайзия мен Индонезияда рифтер киелі орын деп саналған. Жергілікті халық оларды қорғап, құрмет тұтқан.
- Маржандар кейде батып кеткен кемелерде риф қалыптастырады. Бұл – жойылған учаскелерді қалпына келтіру тәсілдерінің бірі.
- Жасанды бетон немесе металл рифтерге маржандар орныға алады. Мұндай құрылымдар биоалуандылықты сақтауға көмектеседі.
- Кейбір аквариумистер үй жағдайында маржандар өсіреді. Бұл тұрақты жарық пен су параметрлерін сақтауды талап етеді.
- Түрлі түсті маржандар экологиялық жағдайдың көрсеткіші саналады. Олардың жағдайы қоршаған ортаның сапасын бейнелейді.
- Қызыл теңіз маржандары температураға төзімділігімен ерекшеленеді. Бұл қасиет басқа рифтерді сақтау жобаларына үлгі бола алады.
- Acanthaster деп аталатын теңіз жұлдыздары – маржандардың басты жауы. Олар полиптерді жеп, рифті жойып жібере алады.
- Кейбір балықтар маржандарды паразиттерден тазартады. Бұл бүкіл экожүйенің саулығына ықпал етеді.
- Кейбір күннен қорғайтын кремдердегі ультракүлгін сүзгілер рифке зиян келтіреді. Осы себепті кей елдерде оларды пайдалануға тыйым салынған.
- Бір грамм маржан құмында 10 000-ға дейін тірі ағза өмір сүре алады. Бұл – микродүниенің нағыз көрінісі.
- Маржандар химиялық сигналдар арқылы бір-бірімен «қарым-қатынас» жасай алады. Бұл олардың өсуі мен көбеюін үйлестіруге көмектеседі.
- Кейбір рифтер тіпті ғарыштан көрінеді. Олар спутниктік суреттерде анық байқалады.
- Маржандардың түсі зооксантелла түріне және қоршаған ортаға байланысты өзгереді. Бір түр әр өңірде әртүрлі түске енуі мүмкін.
- Мұхит суының қышқылдануы маржандардың кальцийлі қаңқасын қалыптастыруын әлсіретеді. Бұл – тағы бір қауіпті экологиялық фактор.
- Арнайы жағдай жасалса, рифтер қалпына келе алады. Ғалымдар зертханада маржандар өсіріп, оларды теңізге қайта отырғызуда.
Осы деректер маржан экожүйесінің күрделілігі мен нәзіктігін айқын көрсетеді. Олар теңіз табиғаты ғана емес, бүкіл планетаның тұрақтылығы үшін де маңызды. Рифтерді сақтау – тек ғалымдардың ғана емес, әрбір саналы адамның жауапкершілігі. Табиғатқа жанашырлықпен қарау – болашаққа деген қамқорлықтың нақты көрінісі.
