Жәндіктер әлемінде қоңыздардың орны ерекше. Олар жер бетінде ең көп таралған жаратылыстардың бірі болып саналады және табиғаттағы тепе-теңдікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Қоңыздардың сыртқы түрі, мінез-құлқы мен бейімделу қабілеті адамды таң қалдырады. Кейбіреулері жарқыраған сауытымен көз тартады, ал енді біреулері ерекше қорғаныс тәсілдерімен танымал. Бұл мақалада қоңыздардың өмірінен қызықты деректермен таныс боласыз.
- Жер бетінде жәндіктердің белгілі түрлерінің 40 пайызы – қоңыздар. Олардың 400 мыңнан астам түрі сипатталған.
- Ең ірі қоңыз – голиаф қоңызы. Оның ұзындығы 11 сантиметрге дейін жетіп, салмағы 100 грамнан асады.
- Ең ұсақ қоңыз – Scydosella musawasensis деп аталады. Оның ұзындығы небәрі 0,3 миллиметрге жуық.
- Қоңыздардың артқы қанаттары жұмсақ келеді, ал оларды қатты сауыт – надкрыльялар жауып тұрады. Бұл олардың зақымданудан қорғануына көмектеседі.
- Кейбір қоңыздар дене бөліктерін үйкелеу арқылы дыбыс шығара алады. Бұл әдіс жауларын қорқыту үшін қолданылады.
- Бомбардыр қоңызы өзіне төнген қауіп кезінде ішінен ыстық химиялық сұйықтық шашып қорғана алады.
- Жарқырауық қоңыздардың денесінде жарық химиялық реакция арқылы пайда болады. Бұл процесс жылу бөлмейді, сондықтан өте тиімді.
- Суға батпайтын кейбір қоңыздар желке тұсында ауа көпіршігін ұстап жүреді. Сол арқылы су астында тыныс алады.
- Кейбір түрлерінің мүйізі қару сияқты дамыған. Олар бұл мүйізбен қарсыластарымен шайқасады.
- Африкалық тезекші қоңыз денесінен 50 есе ауыр топты домалата алады. Ол бағытты күнге қарап анықтайды.
- Қоңыздар иіс сезуге өте бейім. Көптеген түрлері иісті ондаған метр қашықтықтан сезе алады.
- Кейбір діңқұрттар мен бізтұмсық қоңыздар ормандар мен егін шаруашылығына үлкен зиян келтіреді. Олар ағаштың ішіне кіріп, оны іштен құртады.
- Жапырақжегіш қоңыздар тек жапырақпен қоректенеді. Көп жағдайда олар өсімдікті бір күнде жойып жібереді.
- Қоңыздың дернәсілдері көбіне топырақта немесе ағаш ішінде өмір сүреді. Олар шіріген қалдықтармен немесе өсімдік тамырымен қоректенеді.
- Суға жүзетін кейбір қоңыздар артқы аяқтарымен ескек тәрізді қимыл жасап жүзе алады. Бұл аяқтарда кішкентай түктер бар.
- Көптеген қоңыздардың өмірлік циклі ұзақ уақыт дернәсіл сатысында өтеді. Ал ересек түрі бірнеше апта ғана өмір сүреді.
- Қоңыздар органикалық қалдықтарды ыдыратуда маңызды қызмет атқарады. Олар арқылы табиғат тазартылады.
- Жапония мен кейбір елдерде қоңыздарды үй жануары ретінде ұстайды. Әсіресе мүйізді қоңыздар кең таралған.
- Бірқатар қоңыздар мимикрия әдісін қолданады. Олар қауіпті жәндіктерге ұқсап, өздерін қорғайды.
- Кейбір түрлер тек 3000 метрден биік жерде өмір сүреді. Олар суық пен төмен қысымға бейімделген.
- Қоңыздардың көпшілігінде өте мықты жақтар болады. Бұл оларға қатты азықты шайнауға мүмкіндік береді.
- Тропикалық қоңыздардың сауыттары металлдай жылтырайды. Мұндай түрлер сәндік бұйымдар жасауға қолданылады.
- Кейбір қоңыздар ағаш қабығының астында тіршілік етеді. Олар көзге көрінбей ұзақ уақыт жасырын бола алады.
- Көптеген қоңыздар түнде белсенді болады. Олар бағытты мұрттары арқылы табады.
- Құмда өмір сүретін қоңыздар өте ыстық пен суыққа төтеп бере алады. Бұл — олардың ерекше бейімделу қабілеті.
- Кейбір аналық қоңыздар жұмыртқаларын қорғап, арнайы орындарға орналастырады. Бұл жәндіктер арасында сирек кездесетін мінез.
- Қоңыздар Антарктидадан басқа барлық құрлықтарда кездеседі. Олар шөл мен тундрада да тіршілік ете алады.
- Алтын қоңыздың сауытында жылтыр қабыршақтар болады. Бұрынғы замандарда олар діни әшекейлер ретінде қолданылған.
- Кейбір қоңыздар гүлдерге қонып, тозаң таратады. Бұл оларды аралар мен көбелектерге ұқсатады.
- Қоңыздардың азықтық таңдауы әртүрлі. Олардың арасында жыртқыштар да, өсімдікпен немесе өлексемен қоректенетіндері де бар.
- Қарақоңыздың сауыт қабығы өте берік. Ол басқа жәндіктер үшін өлімге әкелетін зақымды көтере алады.
- Көптеген халықтардың наным-сенімдерінде қоңыздар төзімділік пен сәттіліктің символы саналады. Бұл әсіресе ежелгі мысырлықтарда кең тараған.
- Ғалымдар жыл сайын қоңыздың жаңа түрлерін анықтап келеді. Зерттеулер олардың табиғаттағы саны әлдеқайда көп болуы мүмкін екенін көрсетеді.
Қоңыздар әлемі таңғаларлық әрі алуан түрлі. Бұл жәндіктер табиғаттағы тепе-теңдікті сақтауда үлкен рөл атқарады және оларды зерттеу адамзат үшін әлі де маңызды. Олардың әрқайсысы – ерекше бейімделудің, эволюциялық табандылықтың және табиғи үйлесімділіктің көрінісі.
