Батпақтар бір қарағанда сүреңсіз әрі қауіпті жер сияқты көрінуі мүмкін. Алайда олардың терең қойнауында табиғаттың сан алуан құпиясы мен ерекше заңдылықтары жасырынған. Бұл ылғалды аумақтар мыңдаған жыл бойы қалыптасып, аса күрделі экожүйелерге айналады. Әсіресе, торф жиналатын батпақтар – табиғаттағы ең құнды әрі нәзік құрылымдардың бірі. Олар климат тұрақтылығына, биологиялық әртүрлілікке және су айналымына зор әсер етеді. Бұл мақалада торфты батпақтар туралы қызықты әрі пайдалы деректер ұсынылады, олар сіздің бұл табиғи құбылысқа көзқарасыңызды өзгертеді.
- Торфты батпақтар өте баяу қалыптасады. Жүз жылда олардың торф қабаты орта есеппен бір-ақ сантиметрге өседі. Сондықтан бұл экожүйелер кез келген сыртқы өзгеріске өте сезімтал.
- Торф – ыдырамаған мүк, шөп пен ағаш қалдықтарынан тұрады. Ауа жетіспейтін ылғалды ортада бұл қалдықтар мыңдаған жыл бойы шірімей сақталады.
- Кейбір батпақтарда адам денесі жақсы сақталған күйде табылады. Мұндай «батпақ мумиялары» темір дәуіріне жатады және археологтар үшін үлкен маңызға ие.
- Торфты батпақтар көмірқышқыл газын көп мөлшерде сіңіреді. Олар барлық ормандардан екі есе көп көміртекті өз бойына жинақтап ұстап тұрады.
- Батпақтар табиғи сүзгі рөлін атқарады. Олар арқылы өтетін су тазартылады және өзен-көлдерге таза күйде қайтарылады.
- Кейбір өсімдіктер, мысалы, шық тамшы және көпіршіктігүл – жыртқыштар. Олар құнарсыз топырақта өмір сүру үшін жәндіктермен қоректенеді.
- Сфагнум мүгі өз салмағынан 20 есе артық суды сіңіре алады. Бұл қасиет оны табиғи губкаға айналдырады.
- Торф ауыл шаруашылығында кеңінен қолданылады. Ол топырақ құрылымын жақсартып, ылғалды сақтау үшін тыңайтқыш ретінде пайдаланылады.
- Бұрын торф отын ретінде жиі қолданылған. Әсіресе орман аз аймақтарда ол от жағудың негізгі көзі болған.
- Батпақты құрғату кезінде атмосфераға көп мөлшерде көмірқышқыл газы бөлінеді. Себебі құрғақ ортада торф ыдырап, парниктік газдар шығарады.
- Еуропада торфты батпақтар құрлықтың шамамен 6% аумағын алып жатыр. Соңғы жүз жылда олардың 60%-дан астамы бұзылған немесе жойылған.
- Торфты жерлерде ерекше микроклимат қалыптасады. Мұнда температура мен ылғалдылық айналадан өзгеше болып келеді.
- Кейбір батпақтарда торф қабаты 10 метрден асады. Бұл олардың бірнеше мың жылдық тарихы бар екенін дәлелдейді.
- Ғалымдар батпақтардағы торф қабатын зерттеу арқылы ежелгі климатты анықтайды. Мүк пен шаң-тозаң қалдықтары арқылы ежелгі өсімдіктер мен өрт іздерін білуге болады.
- Торфты батпақтар сирек кездесетін жануарлардың мекені. Мұнда жойылып бара жатқан құстар, қосмекенділер мен жәндіктер тіршілік етеді.
- Жаңбырлы кезеңде батпақтар өз көлемін арттырып, су тасқынының алдын алады. Олар артық суды сіңіріп, оны баяу босатады.
- Торфты батпақтардағы сулардың қышқылдығы жоғары болады. Бұл бактериялардың тіршілігін тежеп, органикалық қалдықтардың ұзақ сақталуына мүмкіндік береді.
- Кейбір халықтар батпақтарды ерекше күшке ие мекен деп есептеген. Аңыздарда батпақтағы тылсым күштер, жалған шырақтар және елес кейіпкерлер жиі кездеседі.
- Сфагнум мүгі антисептикалық қасиетке ие. Бірінші дүниежүзілік соғыста ол жараны таңуға пайдаланылған.
- Батпақтар жер асты суларының деңгейін ұстап тұруға көмектеседі. Олар болмаса, жаңбыр суы бірден ағып кетіп, топырақ құрғап қалады.
- Индонезия мен Малайзияда тропикалық торфты батпақтар бар. Олар жиі өртенеді және жер астында ұзақ уақыт шала жанып жатуы мүмкін.
- Құрғаған батпақтағы өрт бірнеше айға созылуы мүмкін. Себебі от топырақ астында байқалмай тұтануы мүмкін.
- Торфты батпақтар экожүйелік тепе-теңдікті сақтайды. Онда өсімдіктер, саңырауқұлақтар, бактериялар мен жануарлар арасында тұрақты байланыс орнаған.
- Кейбір батпақтарда жүріп бара жатқанда жер серпіп тұрады. Бұл суға қаныққан мүк пен торф қабатының икемді құрылымына байланысты.
- Торфты жерлерде құрылыс жүргізуге немесе қазба жұмыстарын бастауға арнайы рұқсат қажет. Себебі олар қорғалатын табиғи аумақтарға жатады.
- Зақымданған батпақты қалпына келтіру ондаған жылға созылады. Ол үшін судың қайтуы, мүктердің өсуі мен биологиялық тепе-теңдіктің орнығуы қажет.
Торфты батпақтар табиғаттағы ең күрделі әрі маңызды экожүйелердің бірі. Олар көмірқышқыл газын сіңіріп, суды тазартып, мыңжылдық тарихты сақтап келеді. Мұндай батпақтарды сақтау — климатты тұрақты ұстап тұрудың, биологиялық әртүрлілікті қорғаудың және адамзаттың болашағына қамқорлық жасаудың бір жолы. Табиғаттың осы нәзік әлеміне құрметпен қарау бәріміздің ортақ міндетіміз.
