Тасбақалар – Жер бетіндегі ең көне әрі таңғаларлық жануарлардың бірі. Олар құрлықта да, суда да өмір сүре алады және түрлі ортаға бейімделу қабілетімен ерекшеленеді. Мыңдаған жылдар бойы адамзат бұл жаратылысты даналықтың, төзімділіктің және ұзақ өмір сүрудің нышаны деп санап келген. Бір қарағанда баяу қимылдайтын, қорғансыз көрінетін бұл мақұлықтар шын мәнінде табиғатқа бейімделудің күрделі мысалдарының бірі болып табылады. Ғылыми зерттеулердің арқасында тасбақалар туралы біліміміз күн санап артып келеді. Енді солардың ерекше әрі қызықты жақтарына тоқталып өтейік.
- Кейбір тұщы су тасбақалары тек өкпесімен емес, клоака арқылы да тыныс ала алады. Бұл аймақта орналасқан қан тамырлары арқылы олар суда еріген оттегіні сіңіре алады.
- Былғары қабыршақты теңіз тасбақасы бір шақырымнан астам тереңдікке сүңгиді және судың астында 85 минутқа дейін отыра алады. Бұл оның баяу метаболизмі мен бұлшық еттерінде оттегіні сақтап қалу қабілетінің арқасында жүзеге асады.
- Бұл жануарлардың дауыс сіңірлері жоқ, бірақ олар кейбір дыбыстар шығара алады. Әсіресе күйлеу кезінде немесе қауіп төнгенде ызыңдау, қыңсылау, сыбырлау секілді дыбыстар шығарады.
- Жекелеген тасбақалар 180 жылдан астам өмір сүре алады. Арасында ең ұзақ өмір сүргені – «Адуайта» атты тасбақа, ол 255 жыл жасаған деген ресми дерек бар.
- Тасбақаның сауыты сүйектен тұрады және оның үсті мүйіз қабыршақтармен жабылған. Бұл қабыршақтар уақыт өте келе түсіп қалмайды, керісінше жануармен бірге өседі және шеңбер түрінде қалыңдай береді.
- Сауыт – жай ғана қорғаныс емес, ол омыртқа мен қабырғалармен біріккен қаңқаның бір бөлігі болып табылады. Сондықтан тасбақа оны шешіп тастай алмайды немесе басқа сауытқа ауыса алмайды.
- Кейбір түрлері жауға тап болғанда өте жағымсыз иіс шығаратын сұйықтық бөледі. Бұл иіс жыртқыштарды үркітіп, тасбақаға қашып құтылуға мүмкіндік береді.
- Көптеген түрлерінде жұмыртқадан шығатын жыныс температураға байланысты анықталады. Жоғары температурада көбінесе аналықтар, ал төмен температурада аталықтар дүниеге келеді.
- Кейбір теңіз тасбақалары жыл сайын мыңдаған шақырымды артқа тастап, өздері жұмыртқадан шыққан жағалауға қайта оралады. Бұл олардың есте сақтау қабілетінің мықтылығын дәлелдейді.
- Тасбақаның тілі өте баяу қозғалады және тағамды ауызға тарту үшін жарамсыз. Олардың орнына өткір жақ сүйектері арқылы өсімдікті қиып немесе ұсақ балықтарды ұстап жейді.
- Теңіз тасбақалары басын сауытына тыға алмайды. Олар жыртқыштардан жылдам жүзу немесе жасырыну арқылы қорғанады.
- Кейбір тасбақалар судың астында ұйықтай алады. Бұл кезде олардың зат алмасу деңгейі төмендеп, ауа қажетсіз ұзақ уақыт жата береді.
- Әртүрлі халықтарда тасбақа – Жердің, тұрақтылық пен ұзақ ғұмырдың белгісі. Олардың бейнесі храмдарда, туларда және тиындарда жиі кездеседі.
- Бұл жануарлардың тісі жоқ, бірақ олардың жақ сүйектері өткір болып келеді. Кейбіреулерінің тұмсығы өте мықты, сондықтан олар қатты балдырларды немесе ұсақ жәндіктерді оңай шайнатып тастайды.
- Тасбақалардың кейбір түрлері қыста су астында мұздың астына тығылып, тыныш күйге түседі. Осы уақытта олар тері және ішкі мүшелері арқылы аздаған оттегіні сіңіре алады.
- Бұл жануарлар иіс пен көру қабілеті жақсы дамыған. Олар әсіресе қызыл және сары түстерге сезімтал болып келеді.
- Кейбір түрлері түнгі тіршілікке бейімделген. Олар күндіз күннің ыстығынан тығылып, түнде белсенді болуды жөн көреді.
- Аталықтарда көбіне ішкі жағы иілген сауыт болады. Бұл олар үшін ұрғашымен шағылысу кезінде орнықты болуға көмектеседі. Сонымен қатар олардың тырнақтары мен құйрығы да ұзағырақ келеді.
- Жалпы баяу қозғалатын жануар ретінде танымал болса да, теңіз тасбақалары суда 35 км/сағ жылдамдықпен жүзе алады. Қауіп төнген сәтте олар өте шапшаң қозғала алады.
- Жас теңіз тасбақалары жарыққа қарай қозғалады. Бірақ жағалаудағы жасанды жарық көздері оларды жаңылыстырып, теңіз орнына құрлыққа қарай алып кетеді, бұл олардың өміріне қауіп төндіреді.
Тасбақалар – нағыз табиғат кереметі. Олар ғасырлар бойы өмір сүріп келе жатқан, ерекше бейімделгіш әрі биологиялық тұрғыдан күрделі тіршілік иелері. Бірақ өкінішке қарай, адам әрекетінің нәтижесінде көптеген түрлері жойылу қаупінде тұр. Бұл жануарларды сақтау – экожүйенің тұрақтылығы үшін де, биологиялық әртүрлілікті қорғау үшін де маңызды міндет.
