Түнгі аспан өзінің тылсым сұлулығымен адамзатты әрдайым таңғалдырған. Мыңдаған жарық нүктелер қиялды ұштайды, сұрақтар туғызады, жаңа ашылуларға ынталандырады. Жұлдыздар – астрономия ғылымының басты зерттеу нысаны ғана емес, армандардың символы, саяхатшыларға бағыт беретін бағдаршам, сан алуан аңыздар мен мифтердің кейіпкері. Ежелден адам баласы аспандағы осы алыстағы жарықтардың сырын ашуға тырысты, ғылым дамыған сайын біз олар туралы көбірек біле бастадық. Назарларыңызға жұлдыздардың таңғаларлық әрі ерекше қырын ашатын қызықты деректер тізімін ұсынамыз.
- Жұлдыздар – құрамында плазма бар алып шарлар, олардың ішінде ядролық реакциялар жүреді. Осы процестен шыққан энергия жарық пен жылу түрінде таралады.
- Көптеген жұлдыздар газ бен шаңның алып бұлттарында – тұмандықтарда түзіледі. Онда жаңа жұлдыз жүйелері қалыптасады.
- Жұлдыздың түсі оның температурасына байланысты. Ең ыстық жұлдыздар көк не ақ түсті, суығырақтары – қызғылт немесе сарғылт реңкті.
- Күн – кәдімгі сары жұлдыз, алайда Әлемде бұдан әлдеқайда жарық әрі ірі жұлдыздар бар.
- Жұлдыздың өмірі бірнеше миллионнан ондаған миллиард жылға дейін созылады. Неғұрлым ірі жұлдыз болса, өмірі қысқа болады.
- Өмірлік жолының соңында кей жұлдыздар ақ ергежейліге айналады, енді бірі – жарылып, аса жаңа жұлдыз ретінде байқалады да, орнына нейтронды жұлдыз немесе қара құрдым қалады.
- Жерге ең жақын жұлдыз – Күн. Одан кейінгі орынға Проксима Центавра орналасады, ол шамамен 4,2 жарық жылына қашықтықта.
- Алыс жұлдыздардан шыққан жарық Жерге мыңдаған, тіпті миллиондаған жылдар жүріп жетеді. Сондықтан біз аспанға қарағанда, Әлемнің өткенін көреміз.
- Құс жолы галактикасында 100 миллиардтан астам жұлдыз бар. Ал бүкіл Әлемде олардың саны шексіздікке ұмтылады.
- Кейбір жұлдыздар жұппен немесе үшеулеп, көптік жүйе түрінде болады. Олардың орбитасы массасына байланысты күрделі болып келеді.
- Өте үлкен жұлдыздар аса алыптарға айналады, олардың өлшемі Күннен жүздеген есе үлкен болады. Мұндай жұлдыздар аз өмір сүреді, бірақ Әлем тарихында ізі анық қалады.
- Ең тығыз жұлдыздар – нейтронды жұлдыздар. Бір шай қасық осындай заттың массасы тау-кендей ауыр болады.
- Жұлдыздағы жарылыстар мен атқылаулар планеталарға әсер етіп, магниттік дауылдар мен полярлық шұғыла туғызады.
- Жұлдыздардың да өз желдері – өте жылдам ұшатын бөлшектер ағыны бар. Олар ғарыш кеңістігін қалыптастырады.
- Жұлдыздардың түсі мен жарықтығы уақыт өте өзгеруі мүмкін. Кейбірі белгілі бір циклмен жыпылықтайды немесе жарқырауы өзгереді.
- Ежелгі өркениеттер жұлдыздар мен шоқжұлдыздарға қарап, күнтізбе жасады және аспан картасын құрды.
- Кейбір жұлдыздар – мысалы, цефеидтер – алыстағы қашықтықты анықтауға қолданылады. Бұл пульсациялайтын айнымалы жұлдыздар.
- Аса жаңа жұлдыздар Галактикаға ауыр элементтер таратып, жаңа планеталардың және тіршіліктің пайда болуына негіз болады.
- Жұлдыздар ядросында гелий, көміртек, оттегі және темір түзіледі. Адам ағзасындағы элементтердің басым бөлігі де жұлдыз ішінде пайда болған.
- Жұлдыздық шоғыры – ашық және шар тәрізді болып екіге бөлінеді. Ашық шоғыры – жас жұлдыздардан, шар тәріздісі – ескі әрі тығыз топтан тұрады.
- Кейбір жұлдыздар өз осін өте тез айналдырады, бір толық айналымды бірнеше сағатта жасайды. Бұл олардың пішіні мен дамуына әсер етеді.
- Ең алып жұлдыздар өз массасын секунд сайын миллиондаған тонна жоғалтады, оны айналасындағы ғарышқа шашады.
- Жұлдыз-вампир деп аталатын жұлдыздар көрші жұлдызынан затты «сорып» алып, жарқылдау мен жарылысқа себепші болады.
- Кей жұлдыздың жарығы алдыңғы жағынан планета өткенде уақытша сөніп қалады. Бұл құбылыс экзопланеталарды анықтау үшін пайдаланылады.
- Астрономдар жаңа жұлдыздарды, олардың қасиетін түрлі телескоптар – радиотелескоп, орбиталық обсерватория арқылы зерттейді.
- Жұлдыздарды зерттеу жалғасуда, әрбір жаңалық Әлемнің құрылымы мен тарихын жақсырақ түсінуге жол ашады.
Жұлдыздар – ғылым үшін де, адамзат рухы үшін де тылсым әлемнің бір бөлігі. Оларды зерттеу Әлемнің пайда болу құпиясына жақындай түсуге және өз орнымызды ұғынуға көмектеседі. Аспанға әр көз салған сайын, біз қаншалық көп нәрсені әлі білмейтінімізді түсінеміз. Жұлдыздар әлемі – шексіз әрі ғажап, оны зерттеуге құштарлық пен ізденіс ешқашан тоқтамайды.
