Теңіз тасбақалары – Жер шары мұхиттарының ең көне әрі құпияға толы тұрғындарының бірі. Олардың өмірі таңғажайып көші-қондармен, ерекше көбею әдеттерімен және керемет шыдамдылықпен ерекшеленеді. Ерекше анатомиясы, түрлі ортаға бейімділігі мен өзіне тән мінез-құлқы теңіз тасбақаларының табиғатта алатын орнын айрықша етеді. Әр түрі экожүйеде маңызды рөл атқарады, ал олардың сақталуы – теңіз табиғатының болашағы үшін өте маңызды. Төменде теңіз тасбақаларына қатысты ең қызықты әрі ерекше деректер ұсынылады.
- Теңіз тасбақалары осыдан 100 миллион жылдан астам бұрын пайда болған. Олар динозаврлар дәуірін де басынан өткерген және климаттың талай өзгерісіне төтеп берген.
- Қазіргі таңда теңіз тасбақасының жеті түрі белгілі: олардың қатарында жасыл тасбақа, каретта, терілі және бисса бар. Әрқайсысы өлшемі, түсі мен тіршілік салты бойынша ерекшеленеді.
- Ең ірі теңіз тасбақасы – терілі тасбақа. Ересек дараларының ұзындығы екі метрден асады, ал кейбірінің салмағы 700 келіден де көп.
- Бұл бауырымен жорғалаушылар мұхитта мыңдаған шақырым жүзіп өте алады, кейде бір маусымдық көші-қон кезінде 10 мың шақырымнан асады. Көші-қон бағыттары жем-шөп іздеу мен жұмыртқа салу орындарын байланыстырады.
- Аналық тасбақалар жұмыртқа салуға туған жағалауына қайта оралады. Ғалымдар олардың туған жерін қалай есте сақтайтынын әлі толық түсіндіре алмайды.
- Бір жұмыртқа салу маусымында аналық тасбақа 50-ден 200-ге дейін жұмыртқа тастайды. Балапандардың өте аз бөлігі ғана ересек жасқа дейін тірі қалады.
- Жұмыртқалардың қайсысы ұрғашы, қайсысы еркек болып шығатыны құмның температурасына байланысты. Жылырақ құмнан – ұрғашылар, салқыннан – еркек тасбақалар дамиды.
- Ересек тасбақалар су астында екі сағатқа дейін тыныс алмай шыдай алады. Бұл қасиет оларға тереңге сүңгіп, жем іздеуге мүмкіндік береді.
- Әр түрдің азықтану ерекшелігі бар: бірі балдырмен, енді бірі медузалармен немесе шаянтәрізділермен қоректенеді. Кейбір түрлер қорегін маусымға қарай өзгерте алады.
- Теңіз тасбақалары медузалар санын реттеуде үлкен рөл атқарады. Олардың көптеп көбеюіне тосқауыл болады.
- Бұл жәндіктердің көру қабілеті өте жақсы, олар тереңдікте де түстерді айыра алады. Бұл тағам табуға және қауіптен қашуға көмектеседі.
- Қалқаны (сауыты) тасбақаны жаудан ғана қорғамай, жылуды сақтап, зат алмасу үдерістеріне де қатысады.
- Жас тасбақалар шағалалар, крабтар, балықтар мен басқа жыртқыштарға жиі жем болады. Сондықтан өмірінің алғашқы апталары аса қауіпті.
- Сауыты ауыр әрі қалың болса да, тасбақалар суда өте жақсы жүзе алады. Олардың жылдамдығы сағатына 35 шақырымға жетеді.
- Көбею кезеңінде аталықтар ұрғашының назарын аудару үшін өзара бәсекелеседі. Мұндай тартыстарда күш пен шыдамдылық маңызды.
- Теңіз тасбақаларының өмір сүру ұзақтығы 80 жылдан асады, кейде тіпті 100 жылға дейін жетеді. Ұзақ өмір сүруі баяу метаболизммен байланысты.
- Сауыты – өмір бойы өсетін мүйізді пластиналардан тұрады. Сауытының күйіне қарап жасын және денсаулығын анықтауға болады.
- Тасбақалар жұмыртқа салғанда құмды қопсытып, жағажай экожүйесін жақсартады. Бұл – жағалаудың табиғи жаңаруына әсер етеді.
- Көптеген халықтарда тасбақа даналықтың, ұзақ өмір мен табиғатпен үйлесімнің нышаны. Оның бейнесі аңыздар мен мифтерде жиі кездеседі.
- Теңіз тасбақалары Жердің магнит өрісін сезе алады, сондықтан мұхитта алыстан бағытты жоғалтпайды.
- Терілі тасбақа өте төмен температураға төтеп бере алады, сол себепті суық солтүстік теңіздерге дейін жүзеді.
- Ересек даралар сауытының бетіндегі паразиттер мен ластануды тазалайтын арнайы балықтардың көмегіне жүгінеді. Бұл табиғи серіктестік түрлер арасында пайда болған.
- Мұхиттың ластануы мен заңсыз аулау тасбақаларға үлкен қауіп төндіреді. Пластик, балық аулау торлары мен мұнай өнімдері жыл сайын мыңдаған тасбақаның өліміне себеп болады.
- Көптеген елдерде тасбақаларды және олардың мекенін сақтау бойынша арнайы бағдарламалар жүзеге асуда. Бұл сирек кездесетін түрлердің қалпына келуіне және болашақта жойылып кетпеуіне мүмкіндік береді.
Теңіз тасбақалары – шыдамдылықтың, ұзақ өмірдің және табиғат даналығының символы. Олардың болашағы адамдардың қоршаған ортаға, теңіз экожүйесіне деген көзқарасына байланысты. Бұл жаратылыстар жайлы көбірек біле отырып, оларды қорғау қажеттілігін түсінеміз. Теңіз тасбақаларына қамқорлық – планета табиғатына, болашақ ұрпаққа жасалған жақсылық.
