Табиғаттың таңғажайып әлемі сан алуан сырлар мен байлықтарға толы. Солардың ішінде қылқанжапырақты ормандар ерекше орын алады – мәңгі жасыл көрінісімен, тазалығымен және өзіндік атмосферасымен көпшілікті баурап алады. Адамдар ежелден мұндай ормандарды таза ауасы, ерекше микроклиматы, табиғи байлығы мен экологияға тигізер пайдасы үшін жоғары бағалайды. Қылқанды ормандар жазушыларға, суретшілерге шабыт сыйлайды, жан-жануарлар мен өсімдіктерге үй болып табылады. Әрбір қылқанды орман өзіндік ерекшелігімен, қайталанбас табиғатымен өзгеше.
- Қылқанды ағаштардың ішінде ең көп таралғаны – қарағай. Бұл ағаш Солтүстік жартышардың барлық құрлығында кездеседі және әртүрлі климатқа оңай бейімделеді.
- Мәңгі жасыл ормандар ауаға көп мөлшерде фитонцид бөледі. Бұл заттар зиянды бактериялардың өсуін тежеп, ауаны тазартады.
- Қылқанды ағаштардың көбі құнарсыз топырақта жақсы өседі, ал жапырақты өсімдіктер мұндай жерде нашар дамиды. Олардың тамыры топырақты ұстап, эрозиядан қорғайды.
- Тайгада қыс мезгілінде температура минус 50 градустан төмендейді. Мұндай суыққа шырша мен балқарағай сияқты ағаштар ғана төтеп бере алады.
- Қылқанды ағаштардың инелері бұтақта бірнеше жыл сақталады. Осылайша ағаштың тәжісі жылдың кез келген уақытында қалың әрі жасыл болып тұрады.
- Әр түрлі қылқанды ағаштың бүршігі 1 жылдан 3 жылға дейін піседі. Бүршіктің толық жетілуі түрі мен ауа райына байланысты болады.
- Қылқанды ормандарда сирек кездесетін жануарлар – сілеусін, бұлғын, құр және үкі тіршілік етеді. Жануарлар мен құстардың көп болуы – жасырынып, қорек табуға мүмкіндік береді.
- Қарағайлы орманның ауасы ең пайдалы деп саналады. Мұндай орманда серуендеу иммунитетті нығайтып, күш-қуатты қайтарады.
- Кейбір ағаш түрлері мың жылдан астам өмір сүре алады. Мысалы, секвойя мен ұзақ ғұмырлы қарағайлар Жер бетінде ежелден өсіп келеді.
- Қылқанды ормандарда саңырауқұлақ пен жидек түрлері көп өседі, олардың қатарында – мүкжидек, қаражидек, морошка бар. Бұл жеміс-жидек пен саңырауқұлақ ағзаға пайдалы дәрумендердің көзі болып табылады.
- Қарағайлы ормандарды кейде «планетаның жасыл өкпесі» деп атайды. Олар ауаға көп мөлшерде оттегі бөліп, қоршаған ортаны ластанудан қорғайды.
- Кейбір қылқанды ағаштардың – самырсын мен шыршаның тұқымы тағам мен медицинада қолданылады. Самырсын жаңғағы құрамындағы құнды дәрумендері үшін ерекше бағаланады.
- Ағаштардың қалың тәжісі топырақты тоңудан және кебуден қорғайды. Бұтақтардың астында ерекше микроклимат сақталады, ол мүк пен қырықжапыраққа қолайлы жағдай жасайды.
- Қылқанды ормандар климаттың өзгеруімен күресте маңызды рөл атқарады. Олар көмірқышқыл газын сіңіріп, парниктік эффектіні азайтады.
- Мұндай ормандар – ғалымдар мен экологтардың жиі зерттейтін нысаны. Мұнда биологиялық алуан түрлілік пен табиғи үдерістерді бақылауға болады.
- Кейбір елдерде қылқанды ағаштардан құрылыстық материал, қағаз және шайыр алынады. Бұл ағаштардың ағашы мықты және ұзақ сақталады.
- Көптеген ертегі, аңыз бен мифте қылқанды ағаштар ерекше орын алады. Халық шығармашылығында олар – мықтылықтың, мәңгіліктің және жаңарудың белгісі.
- Қыста қылқанды ормандар құстар мен жануарларға пана болады. Ағаштың қалың тәжісі астында қар аз жиналып, ауа температурасы ашық алаңға қарағанда жоғары болады.
- Мұндай ормандардағы ауаның ылғалдылығы әрқашан жоғарырақ. Бұл мүк пен саңырауқұлақтардың жақсы өсуіне жағдай жасайды.
- Балқарағай – жыл сайын қылқанын түсіретін жалғыз қылқанды ағаш. Көктемде оның бұтақтары қайтадан жасыл қылқанмен жабылады.
- Жер шарындағы көптеген өңірде қылқанды ормандарды қорғау мен қалпына келтіру қажет. Ормандарды кесу мен өрттер – бұл экожүйеге орасан зиян келтіреді.
- Қылқан мен шайырда болатын эфир майлары парфюмерия мен ароматерапияда кеңінен қолданылады. Олардың хош иісі жүйке жүйесіне жағымды әсер етеді.
- Қылқанды ормандардағы ағаш саңырауқұлақтары мен жәндіктер табиғи айналымға үлкен үлес қосады. Олар түскен қылқан мен бұтақты ыдыратып, топырақты пайдалы элементтермен байытады.
- Әрбір орман құрамы, жасы мен климатына қарай ерекше. Тіпті қатар тұрған екі қылқанды орман да өсімдіктер мен ландшафты бойынша қатты ерекшеленуі мүмкін.
Қылқанжапырақты ормандардың алуан түрлілігі мен ерекше қасиеттері олардың табиғат пен адам өміріндегі маңызын айқындайды. Олар оттегімен қамтамасыз етіп, жан-жануарларға баспана болады және көпшілікке шабыт сыйлайды.
Қылқанды ормандарды сақтау – жер бетіндегі экологиялық тепе-теңдікті сақтау және болашақ ұрпаққа бай табиғат қалдыру деген сөз. Әр адам осы табиғи байлықты қорғауға өз үлесін қоса алады. Қылқанжапырақты ормандар – құрмет пен қамқорлыққа лайық табиғат қазынасы.
