Мазмұны
Бүгінде цифрлық технологиялар күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Онлайн сатып алу, әлеуметтік желілерде байланыс орнату, жұмыс істеу немесе қызметтерге тапсырыс беру – мұның барлығы интернет арқылы жүзеге асады. Алайда цифрлық кеңістіктің мүмкіндіктерімен қатар қауіп-қатері де артып келеді. Интернет алаяқтары түрлі әдістер арқылы қолданушылардың жеке деректерін немесе қаржысын иемденуге тырысады. Бір ғана бейқам әрекет елеулі шығынға немесе жеке мәліметтердің қолды болуына әкеп соғуы мүмкін. Сондықтан онлайн ортада қауіпсіздікті қамтамасыз ету – әрбір қолданушының саналы әдетіне айналуы тиіс. Бұл мақалада интернеттегі алаяқтардан қорғанудың тиімді жолдары мен сақтық шаралары ұсынылады.
Алаяқтардың жиі қолданатын әдістері
Интернет алаяқтары адамдардың сеніміне кіріп, олардан құпия деректерді алудың түрлі айлаларын қолданады. Олар сенімді сайттарға немесе танымал брендтерге ұқсатып жалған парақшалар жасайды, кейде таныстардың атын жамылып әрекет етеді.
Ең көп таралған алаяқтық түрлері:
- электронды пошта, мессенджер немесе сайт арқылы жасалатын фишинг шабуылдары;
- банк, мемлекеттік қызмет немесе интернет-дүкенді бетперде еткен жалған сайттар;
- ұтыс, лотерея, жеңіл табыс туралы жалған ұсыныстар;
- инвестициялық алаяқтық немесе криптовалюта схемалары;
- жақын адамның атынан «тез арада ақша керек» деген мазмұндағы хабарламалар;
- зиянды бағдарламалар мен күмәнді сілтемелер;
- логин мен құпиясөзді ұрлауға арналған фейк авторизация беттері.
Бұл әдістердің бәрі адамның білмеушілігі мен аңғалдығына негізделген. Сондықтан ақпараттанған болу – басты қорғаныс құралы.
Интернеттегі қауіпсіздікті сақтау ережелері
Онлайн кеңістікте алаяқтардан сақтану үшін күнделікті әдеттеріңізге бірқатар қарапайым, бірақ маңызды ережелерді енгізу қажет.
Міндетті түрде есте сақтауға тиіс қағидалар:
- Сайттың мекенжайын тексеріңіз. Түпнұсқа сайт әрқашан дұрыс домен мен қауіпсіз байланыс (https) қолданады. Әріптік қателер немесе артық таңбалар – қауіпті белгі.
- Күрделі әрі әртүрлі құпиясөз қолданыңыз. Бір құпиясөзді бірнеше жерде қолдану — үлкен қатер. Әр түрлі қызметке бөлек код жасаңыз.
- Күмәнді сілтемелерге өтпеңіз. Хабарлама сенімді адамнан келсе де, мұқият болыңыз. Оның расында өзі жібергенін жеке түрде нақтылап алған дұрыс.
- Қос факторлы аутентификацияны қосыңыз. Қосымша қорғаныс SMS немесе пошта арқылы растау кодын енгізуді талап етеді. Бұл — аккаунт қауіпсіздігін күшейтудің тиімді тәсілі.
- Белгісіз сайттарға жеке мәлімет енгізбеңіз. Сенімді ұйымдар сізден карта деректерін, CVV-код немесе құпиясөз сұрамайды. Күмән туса — бетті жауып, басқа жол іздеңіз.
- Тым тиімді ұсыныстарға сенбеңіз. «Тегін сыйлық», «бір сағатта табыс» секілді жарнамалар көбіне алдау мақсатында жасалады.
- Антивирустық бағдарлама қолданыңыз және барлық қосымшаларды жаңартып отырыңыз. Жүйелі жаңарту қауіпсіздік саңылауларын жабуға көмектеседі.
- Телефон арқылы құпия дерек айтпаңыз. Банк, байланыс операторлары немесе мемлекеттік органдар ешқашан код не құпиясөз сұрамайды.
Бұл кеңестер сіздің онлайн әрекеттеріңізді қауіпсіз етеді және алаяқтардың әрекетінен қорғайды.
Қауіп төнген жағдайда не істеу керек
Тіпті ең сақ қолданушы да кейде алаяқтардың айласын байқамай қалуы мүмкін. Мұндай жағдайда тез әрекет ету — залалды азайтудың ең тиімді жолы.
Мынадай қадамдар көмектеседі:
- Барлық құпиясөзді дереу ауыстырыңыз. Әсіресе күмәнді сайтқа логин енгізген болсаңыз, барлық байланысты аккаунттарға қауіп төнуі мүмкін.
- Қызмет көрсетушінің қолдау бөліміне хабарласыңыз. Банктер мен онлайн платформалар шұғыл жағдайларда көмектесуге дайын.
- Құрылғыңызды вирусқа тексертіңіз. Вредонос бағдарламалар фондық режимде жұмыс істей беруі мүмкін.
- Банк картасын бұғаттаңыз. Қаржы деректеріңіз жария болса, жаңа карта шығартып, ескісін дереу жою керек.
- Жақын адамдарды ескертіңіз. Алаяқтар сіздің атыңыздан басқаларға да хабарласа алады. Алдын ала сақтандырған артық болмайды.
Дер кезінде жасалған әрекет мәселені күрделендірмей, шығынсыз шешуге көмектеседі.
Цифрлық сауаттылықты арттыру жолдары
Киберқауіпсіздік – тұрақты түрде дамып отыратын сала. Өз-өзіңізді қорғаудың ең сенімді жолы – онлайн қауіпсіздік туралы үнемі білім алу.
Білім мен дағдыны жетілдіру үшін:
- ресми ресурстар мен жаңалықтар оқыңыз;
- танымдық бейнероликтер мен курстар қараңыз;
- отбасы мүшелерін, әсіресе қарттар мен балаларды интернет қауіпсіздігіне үйретіңіз;
- тексерілген сайттар арқылы ғана сауда жасаңыз;
- өзге қолданушылармен тәжірибе алмасыңыз.
Хабардар болған сайын қауіптен сақтану мүмкіндігі арта түседі.
Интернет өмірді жеңілдеткенімен, қауіп-қатерден ада емес. Онлайн алаяқтар күннен күнге айлакерленіп барады, сол себепті әрбір қолданушы өз қауіпсіздігіне өзі жауапты болуы тиіс. Ақпаратты тексеріп отыру, күрделі құпиясөздер қолдану, сілтемелерге сақтықпен қарау — қарапайым, бірақ тиімді әдістер. Цифрлық қауіпсіздік — саналы мінез-құлық пен үнемі қырағылықтың нәтижесі. Өз әрекетіңізге мән беру арқылы сіз жеке деректеріңіз бен қаржыңызды сенімді қорғап қана қоймай, киберқылмыспен күресте де алдыңғы қатарда боласыз.
