Табиғаттағы таулар адамзат тарихында әрдайым ерекше орын алып келген. Олар ақындарға шабыт беріп, халықтарды қорғап, өзендер мен бай өсімдіктер әлемі арқылы тіршіліктің қайнар көзі болған. Солардың ішінде Алатау – Орталық Азиядағы ең көркем әрі табиғи құпияларға толы тау жоталарының бірі. Бұл асқақ шыңдар алуан түрлі ландшафттарымен және бірегей экожүйесімен таңғалдырады. Олармен байланысты аңыздар, тарихи оқиғалар мен ғылыми жаңалықтар бар. Төменде Алатау тауларының маңызын, табиғи ерекшеліктерін және адам өміріндегі рөлін айқын көрсететін қызықты деректер келтірілген.
- «Алатау» атауы қазақ тілінен аударғанда «ала таулар» дегенді білдіреді. Бұл атау тау жоталарындағы түрлі-түсті жыныстар мен өсімдіктердің айрықша өрнек құрайтынына байланысты қойылған.
- Алатау – Тянь-Шань тау жүйесінің бір бөлігі. Ол жүздеген шақырымға созылып, бірнеше жоталарды қамтиды. Бұл таулар өңірдің географиясында ерекше орын алады.
- Оңтүстік Алатау қарлы шыңдарымен ерекшеленеді. Кейбір шыңдары 4000 метрден асып түседі. Мұндай биіктік ерекше климат пен мұздықтардың пайда болуына ықпал етеді.
- Солтүстік Алатау жазықтарға жақынырақ орналасқан. Мұндағы таулар аласа болғанымен, қылқан жапырақты ормандар мен жайылымдарға бай. Туристік бағыттар да осы жерде көптеп кездеседі.
- Алатау бірнеше бөлікке – Батыс, Солтүстік, Оңтүстік және басқа жоталарға бөлінеді. Әрқайсысының табиғи ерекшеліктері бөлек. Осы алуандық тауларды қайталанбас етеді.
- Мұнда ондаған мұздықтар бар. Олар өзендерді қоректендіріп, кең аумақтарға су жеткізеді. Мұздықтардың еруі егіншілік үшін аса маңызды.
- Іле Алатауының етегінде Алматы қаласы орналасқан. Оның атауы ежелден бері таулардың бөктерінде өскен алма бақтарына байланысты шыққан. Алма бейнесі қала символына айналды.
- Бұл жерде жабайы Сиверс алмасы өседі. Ғалымдар оны мәдени алманың арғы тегі деп санайды. Бұл түр Қызыл кітапқа енгізілген.
- Алатаудың өзендері арынды әрі тастақты арналарымен белгілі. Олар гидроэнергетикада кеңінен пайдаланылады. Өзен бойларында су қоймалары мен бөгеттер салынған.
- Таулардағы климат күрт континенттік болып келеді. Төменгі бөлігінде жаз ыстық болса, шыңдарында қысы-жазы қар жатады. Мұндай айырмашылық таңғаларлық табиғи контраст жасайды.
- Алатауда сирек кездесетін жануарлар мекендейді. Олардың қатарында барыс, қоңыр аю және таутеке бар. Бұл жануарлар мемлекет қорғауына алынған.
- Барыс Алатаудың басты символдарының бірі болып саналады. Оның бейнесі елтаңбалар мен ескерткіштерде кездеседі. Бүгінде бұл жыртқыш жойылып кету қаупінде тұр.
- Өсімдік әлемі бай әрі алуан түрлі. Мұнда шыршалар, аршалар, майқарағайлар мен альпілік шалғындар бар. Биіктік белдеулерінің ауысуы табиғатты ерекше қылады.
- Көктемде беткейлер қызғалдақтарға оранады. Қазақстан көптеген қызғалдақ түрлерінің отаны болып табылады. Түрлі-түсті алқаптар суретшілер мен фотографтарға шабыт береді.
- Қыста Алатау тау шаңғысы спорт орталығына айналады. Шымбұлақ курорты әлемнің түкпір-түкпірінен туристерді тартады. Мұнда халықаралық жарыстар өткізіледі.
- Кеңес дәуірінде Алатау ғылыми зерттеу полигоны болған. Мұнда сейсмикалық құбылыстар мен геологияны зерттеген. Қазіргі таңда да бұл жұмыстар жалғасуда.
- Алатау – сейсмикалық белсенді аймақ. Мұнда бірнеше рет жер сілкінісі тіркелген, оның ішінде ең жойқын апат 1911 жылы Алматыда болған. Бұл оқиға қала тарихында із қалдырды.
- Аңыздарда Алатау батырлар мен киелі рухтар мекені ретінде айтылады. Жергілікті халық таулар адамды қорғайды деп сенген. Бұл мифтер ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді.
- Тауларда көне петроглифтер табылған. Олар аңшылық, ғұрыптар мен тұрмыс көріністерін бейнелейді. Археологтар үшін бұл аса құнды деректер.
- Алатауды «судың қоймасы» деп те атайды. Мұндағы өзендер миллиондаған адамдарға су жеткізеді. Олар егіншілік пен мал шаруашылығында үлкен рөл атқарады.
- Мұнда альпинистік экспедициялар жиі ұйымдастырылады. Көптеген туристер шыңдарды бағындыруды армандайды. Бұл бағыт қарқынды дамып келеді.
- Алатаудағы ұлттық парктер флора мен фаунаны қорғауға арналған. Соның ішінде Іле Алатауы ұлттық паркі ерекше танымал. Ол көптеген сирек түрлерге мекен болып отыр.
- Таудағы биік көлдер таңғажайып көрініс сыйлайды. Ең танымалы – Үлкен Алматы көлі. Оның көгілдір суы тазалықтың символы саналады.
- Мұнда қар көшкіндері жиі болады. Олар саяхатшылар үшін қауіпті. Сондықтан құтқару қызметі үздіксіз жұмыс істейді.
- Алатау – киелі мекен. Мұнда қасиетті бұлақтар мен әулие жерлер орналасқан. Адамдар рухани тазалық іздеп келеді.
- Жайылымдар ежелден пайдаланылып келеді. Көшпелі тайпалар жазда малын осында айдаған. Бұл дәстүр әлі күнге дейін сақталған.
- Жергілікті тұрғындар тау арасының балын бағалайды. Оның дәмі ерекше әрі шипалық қасиеті мол. Бұл өнім экологиялық таза саналады.
- Алатау ақындар мен жазушыларға талай шабыт сыйлаған. Оның сұлулығы қазақ және орыс әдебиетінде суреттелген. Таулар романтикалық символға айналды.
- Мұнда спорттық марафондар мен таулы жарыстар өткізіледі. Бұл шаралар әлем спортшыларын тартады. Туризм аймақ экономикасына үлес қосып отыр.
- Өңірдің экологиясы қорғауды қажет етеді. Ластану мен орман кесу табиғатқа қауіп төндіреді. Ғалымдар мен белсенділер сақтау бағдарламаларын әзірлеуде.
- Алатауда мұздық көлдері бар. Кейде олар бұзылып, сел тасқындарын тудырады. Бұл табиғи қауіптердің бірі.
- Мұнда бірегей шипажайлар орналасқан. Таза ауа мен минералды бұлақтар адамдарды емдеуге септігін тигізеді. Көпшілік денсаулығын түзетуге арнайы келеді.
- Алатау көшпелі мәдениеттің ізі қалған жер. Әлі күнге дейін киіз үйлер мен малшыларды көруге болады. Бұл дәстүр Қазақстан тарихымен тығыз байланысты.
- Тауларда көптеген құс түрлері мекендейді. Соның ішінде бүркіттер мен сұңқарлар ерекше орын алады. Бұл жыртқыш құстар халық мәдениетінде маңызды рөл атқарады.
- Алатау – Орталық Азиядағы ең әсем тау жүйелерінің бірі. Оның табиғаты бай тарихты сақтап, өңірдің болашағын қалыптастыруда. Таулар әлі де адамдарды таңғалдыруын жалғастыруда.
Алатау – тек географиялық нысан ғана емес, мәдени мұра болып табылады. Ол табиғаттың ұлылығын, тарих пен руханиятты біріктіреді. Бұл тауларды сақтау болашақ ұрпақ үшін аса маңызды. Алатау сұлулық пен күштің мәңгілік символы ретінде қалады.
