Вулкандар әрқашан адамдарды өздерінің құдіретті күші мен сұлу келбеті арқылы таңғалдырып келген. Олар жер бедерін өзгертті, климатқа ықпал етті және өркениеттердің дамуына әсер етті. Солардың ішінде Еуропадағы ең әйгілі әрі белсенді Этна вулканы ерекше орын алады. Оның тарихы мифтерге, ғылыми жаңалықтарға және ауқымды атқылауларға толы. Жыл сайын мыңдаған турист Сицилияға келіп, осы табиғи құбылысты өз көзімен көруге асығады. Енді Этнаның ғажайып әлемін жақынырақ тануға мүмкіндік беретін қызықты деректерге тоқталайық.
- Этна – Еуропадағы ең үлкен белсенді жанартау. Оның биіктігі шамамен 3300 метрге жетеді, бірақ атқылаулар мен жер бедерінің өзгерістеріне байланысты үнемі құбылып тұрады.
- Вулканның аумағы 1200 шаршы километрді құрайды, бұл шағын аймақтың көлемімен тең. Осындай алып аумақ оны әлемдегі ең ірі жанартаулардың біріне айналдырады.
- Этна Сицилия аралының шығыс жағалауында, Катания қаласына жақын орналасқан. Бұл географиялық орналасу жергілікті халық үшін қауіп төндірсе де, топырақтың құнарлылығы ауыл шаруашылығын дамытуға зор мүмкіндік береді.
- Этна туралы алғашқы мәліметтер ежелгі грек жазбаларында кездеседі. Антикалық дәуір авторлары оны от құдайы Гефестің ұстаханасы деп сенген.
- Вулканның жасы 500 мың жылдан асады. Осы уақыт ішінде оның пішіні бірнеше рет өзгеріп, кей кездері қазіргі биіктіктен де жоғары болған.
- Этнаның ерекшелігі – оның тұрақты белсенділігінде. Мұнда атқылаулар жыл сайын дерлік, кейде бір маусымда бірнеше рет орын алады.
- 1669 жылы болған ең жойқын атқылау ондаған ауылдарды жермен жексен етіп, лаваның Катанияға дейін жетуіне себеп болды. Қайғылы оқиғадан кейін де тұрғындар бұл құнарлы жерге қайта оралды.
- Лава басып кеткен аймақтардың топырағы ерекше құнарлы. Жанартау баурайында жүзім, зәйтүн ағаштары мен цитрусты дақылдар өсіріледі, ал жергілікті шараптар ерекше минералды құрамымен танымал.
- Қыс мезгілінде Этна шаңғы курортына айналады. Оның беткейлерінде көтергіштер мен арнайы трассалар бар, бұл оны туристік орталық әрі табиғи нысан ретінде бірегей етеді.
- Вулканның ондаған кратері бар, олардың көбінен түтін мен бу үздіксіз шығып тұрады. Кейбір кратерлер соңғы жылдары ғана пайда болса, ескі шұңқырлар біртіндеп қирап жатыр.
- Белсенділігіне қарамастан, Этна заманауи технологиялардың көмегімен мұқият зерттеліп келеді. Бұл жергілікті халықты уақытылы ескертуге мүмкіндік береді.
- Этна ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра нысандарының қатарына енгізілген. Бұл мәртебеге ол геологиялық маңыздылығы мен ерекше табиғи сұлулығы үшін ие болды.
- Аңыз бойынша, жанартаудың ішінде Зевс жеңген алып Тифон қамалған. Бұл миф әлі күнге дейін халық аңыздарында мен туристік экскурсияларда айтылады.
- Кейбір атқылаулар кезінде Этна аспанға бірнеше километрге жететін күл шашады. Ол үйлердің шатырларына қонып, әуе қатынасын қиындатады және ауа райына әсер етеді.
- Вулкандық белсенділік лавалық үңгірлердің түзілуіне ықпал етеді. Мұндай табиғи тоннельдер ерекше геологиялық құбылыс саналып, экскурсиялық нысандарға айналған.
- Этнаның лавалық өзендері бірнеше километрге дейін созылады. Олардың температурасы мың градустан асады, сондықтан жолындағының бәрін жойып жібереді.
- Ғасырлар бойы Сицилия халқы жанартаумен бірге өмір сүруді үйренді. Олар үйлерін атқылауларды ескере отырып салады, ал лаваның қатқан тастарын құрылыс материалдары ретінде пайдаланады.
- Этна өңір экономикасына зор үлес қосады. Туризм мен ауыл шаруашылығымен қатар, лавалық тас ғимараттарды қаптауда және кәдесый жасауда қолданылады.
- Ғалымдардың айтуынша, Этнаның тұрақты атқылауы үлкен апаттың алдын алады. Лаваның және газдардың үздіксіз шығуы ішкі қысымды төмендетіп, кенет жарылыстың қаупін азайтады.
- Этна – нағыз табиғи зертхана. Мұнда магманың түзілу процестері, тектоникалық плиталардың қозғалысы және атмосфера мен вулкандық газдардың байланысы зерттеледі.
- Этна суретшілер мен жазушыларға талай рет шабыт берген. Оны картиналарға түсіріп, әдебиетте табиғаттың қуаты мен болжап болмайтын күші ретінде сипаттады.
- Қауіп-қатерлеріне қарамастан, Этна миллиондаған туристерді өзіне тартады. Олар мұнда түтін шығатын кратерлерді көруге, лавалық жолдармен серуендеуге және ұмытылмас көріністі тамашалауға келеді.
Этна – жай ғана тау емес, от пен тастан құралған тұтас тарих. Оның бойында сұлу табиғат пен қауіп, көне аңыздар мен жаңа зерттеулер тоғысқан. Жанартау адамзатқа табиғат күшінің орасан зор екендігін еске салады және онымен үндесе өмір сүрудің маңызын көрсетеді. Оның бірегейлігі әлі де ғылымға жаңалық сыйлап, адамдарды таңдандыруын жалғастыра береді.
