Тау ландшафттары әсемдігімен тәнті етіп қана қоймай, кейде өзімен бірге елеулі қауіптерді де алып келеді. Солардың ішінде ең қауіпті табиғи құбылыстардың бірі – көшкін. Бұл кенеттен болатын қар көшкіні бір сәтте бүкіл аймаққа апат әкелуі мүмкін. Мұндай құбылыстардың табиғаты күрделі әрі зерттеуді қажет етеді. Олар жайлы ақпарат тек құтқарушылар мен мамандар үшін ғана емес, тауға жиі шығатын кез келген адам үшін де маңызды. Төменде көшкін жайлы қызықты әрі пайдалы деректер ұсынылған.
- Көшкін – тау беткейінен төмен қарай құлаған үлкен көлемдегі қар массасы. Оның жылдамдығы сағатына 300 шақырымға дейін жетуі мүмкін.
- Көшкіннің жүруі үшін беткейдің көлбеулігі 25–45 градус аралығында болуы керек. Бұдан тік немесе тым жайпақ беткейлерде көшкін сирек байқалады.
- Бұл құбылыстың негізгі себебі – қар қабаттарының тұрақсыздығы. Үстіңгі қар қабаты төменгі қабатты басып түссе, көшкін басталады.
- Көп жағдайда көшкінге адамның өзі себеп болады. Бір қадам немесе шаңғының сырғанауы қар массасын қозғалысқа келтіруі мүмкін.
- Көшкіннің бірнеше түрі бар. Олар қардың көлеміне, қозғалыс жылдамдығына және түсу механизміне қарай ажыратылады.
- Ең қауіпті түрі – құрғақ көшкін. Ол жылдам әрі ауқымды аумақты қамтып, ауада ұнтақталған қар бұлтын тудырады.
- Сулы көшкіндер баяуырақ, бірақ ауырлау келеді. Олар ағаштарды, көліктерді және тіпті үйлерді де ағызып әкетуі мүмкін.
- Көшкін түнде де жүруі ықтимал. Күн мен түн температурасының айырмашылығы қар қабаттарының тепе-теңдігін бұзады.
- Көшкін жүрген кезде орасан зор энергия бөлінеді. Бұл күш орташа деңгейдегі жер сілкінісімен тең болуы мүмкін.
- Әлем бойынша жыл сайын шамамен 150 000 көшкін тіркеледі. Көбі Еуропа, Азия және Солтүстік Американың таулы аймақтарында болады.
- Ең көп адам өліміне әкелген көшкін 1970 жылы Перуде болды. Юнгай қаласын басып қалған бұл апат 20 000-нан астам адамның өмірін қиған.
- Кейбір елдерде көшкіннің алдын алу үшін әдейі қар түсіріледі. Бұл мақсатта тікұшақтан жарылғыш заттар түсіріледі.
- Лавинаны тоқтату үшін тауларға арнайы тосқауылдар орнатылады. Бұл металл немесе ағаштан жасалған құрылымдар қар ағынын тежеуге көмектеседі.
- Тауға шығатындар арнайы көшкінге қарсы құрылғылар қолданады. Олар құтқарушыларға қар астындағы адамды табуға мүмкіндік береді.
- Көшкіннен кейін қар қабаты өте тығыз болады. Онда қозғалу қиын әрі температура күрт төмендейді.
- Қар астында қалған адамның тірі қалу мүмкіндігі алғашқы 15 минутта жоғары. Бұдан кейін өмірге қауіп күшейеді.
- Көшкінге тап болған әрбір оныншы адам қаза табады. Негізгі себептер – тұншығу, жарақаттар және үсу.
- Құтқарушылар көшкін жағдайын жаттығу полигонында үйренеді. Бұл шынайы оқиға кезінде дұрыс әрекет етуге сеп болады.
- Кейбір елдерде халыққа көшкін қаупі туралы арнайы түсіндіру жұмыстары жүргізіледі. Туристерге қауіпті аймақтар мен белгілер туралы ақпарат беріледі.
- Көшкін қауіпін анықтау үшін дрондар мен спутниктер пайдаланылады. Бұл үлкен аумақтарды бақылауға мүмкіндік береді.
- Көшкін көркем әдебиет пен кинода жиі бейнеленеді. Ол көбінесе табиғаттың тосын әрі қаһарлы күшінің символы ретінде алынады.
- Ғалымдардың айтуынша, климаттың жылынуы көшкіндердің жиілеуіне әкеледі. Себебі қар құрылымы тұрақсызданып, көшкін қаупі артады.
Бұл деректер көшкін құбылысының қаншалықты қауіпті әрі күрделі екенін көрсетеді. Тауға шыққанда қауіпсіздік ережелерін сақтау – әр адамның міндеті. Табиғатты тану және оны құрметтеу арқылы біз өз өмірімізді және айналамыздағыларды қорғауға мүмкіндік аламыз. Көшкін – тек қар ағыны емес, ол – табиғаттың ескертуі.
