Тропикалық ормандар жер шарындағы ең ғажайып табиғи аймақтардың бірі болып саналады. Солардың ішінде Амазонка джунглилері ерекше орын алады. Бұл алып ормандар миллиондаған тіршілік иелеріне мекен болып, бүкіл ғаламшардың климатын реттеуде маңызды рөл атқарады. Ғалымдар оларды «Жердің өкпесі» деп атайды, себебі олар орасан көлемде оттегін бөліп шығарады. Бұл аймақ тек табиғи ғана емес, мәдени тұрғыдан да баға жетпес құндылыққа ие. Амазонка ормандарының мәнін жақсырақ түсіну үшін олар жайлы қызықты деректермен танысайық.
- Амазонка – Жердегі ең үлкен тропикалық орман. Оның аумағы 5,5 миллион шаршы шақырымнан асады және ол Оңтүстік Американың тоғыз еліне таралған.
- Ормандардың ең үлкен бөлігі Бразилия аумағында орналасқан. Жалпы көлемнің жартысынан көбі дәл осы елге тиесілі, сондықтан Бразилия басты қорғаушы болып саналады.
- Ылғалды климат флора мен фаунаның алуан түрлілігін қамтамасыз етеді. Мұнда мыңдаған өсімдік түрлері өседі, олардың кейбірі әлі күнге дейін толық зерттелмеген.
- Амазонкада шамамен 390 миллиард ағаш бар. Олар 16 мыңға жуық түрге жатады, ал кейбір ағаштардың биіктігі 60 метрден асады.
- Бұл ормандар Жер атмосферасындағы оттегінің шамамен 20 пайызын өндіреді. Сол себепті оларды «планетаның өкпесі» деп атайды.
- Амазонка өзені ормандарды сумен қамтамасыз етіп, миллиондаған тіршілік иесіне қолайлы орта жасайды. Ол ағын көлемі бойынша әлемдегі ең ірі өзен саналады.
- Орманда Жер бетінде белгілі барлық жануарлардың шамамен 10 пайызы тіршілік етеді. Бұл биоалуантүрлілік аймақты ғылым үшін ерекше маңызды етеді.
- Мұнда сирек кездесетін ягуарлар, жалқаулар және қызғылт дельфиндер мекендейді. Олар Амазонка символына айналып, жергілікті халық аңыздарында жиі айтылады.
- Джунглиде 2,5 миллионнан астам жәндік бар. Олардың көпшілігі әлі ғылыми сипаттамаға ие емес, бұл зерттеу мүмкіндіктерін кеңейтеді.
- Өзендерде 2 мыңнан астам балық түрі кездеседі. Олардың арасында бірнеше сантиметрлік ұсақтар да, бірнеше метрлік алыптар да бар.
- Амазонка аумағында 400-ге жуық байырғы тайпа өмір сүреді. Әрқайсысының өз дәстүрі, тілі мен дүниетанымы бар.
- Кейбір тайпалар әлі күнге дейін сыртқы әлеммен байланыс орнатпайды. Олар мыңдаған жылдар бойы сақталып келе жатқан тұрмысын жалғастыруда.
- Амазонка ғаламдық климатты реттеуде басты рөл атқарады. Орман көмірқышқыл газын сіңіріп, жаһандық жылынуды баяулатады.
- Жергілікті өсімдіктердің көпшілігі дәрілік мақсатта қолданылады. Қазіргі замандағы дәрілердің біразы осы ормандардағы шөптер негізінде жасалған.
- Кейбір ағаштар жәндіктерді үркітетін зат бөледі. Мұндай қасиеттер медицина мен тұрмыста кеңінен пайдаланылады.
- Бұл орманнан шыққан жемістер бүгінде бүкіл әлемнің ас мәзірінде бар. Банан, манго және папайя алғаш рет осы өңірде өсірілген.
- Амазонкада «қара су» құбылысы кездеседі. Мұндай өзендер түсін шірінді мен органикалық қалдықтардың көп болуынан алады.
- Жаңбырлы маусымда өзен деңгейі 15 метрге дейін көтеріледі. Бұл кең аумақтың су астында қалуына және уақытша көлдердің пайда болуына себеп болады.
- Орман жүздеген құс түрінің мекені. Қызыл-жасыл тотықұстар, тукан және колибри бұл аймақты нағыз құс жұмағына айналдырады.
- Көптеген жануарлар орманның жоғарғы қабатында тіршілік етуге бейімделген. Мәселен, маймылдар жерге сирек түсіп, көбіне ағаштардың арасында қозғалады.
- Амазонка – Жердегі ең ірі тұщы су көздерінің бірі. Өзеннен бөлінетін орасан көлемдегі су көптеген экожүйелерді қоректендіреді.
- Мұнда жәндіктермен қоректенетін өсімдіктер де бар. Олар ашық түстерімен жәндіктерді тартып, арнайы тұзақтар арқылы ұстап алады.
- Джунглидің ауасы өте ылғалды, көрсеткіш 80 пайызға жетеді. Мұндай жағдай өсімдіктердің қарқынды өсуіне мүмкіндік береді.
- Жергілікті халық жапырақтар мен тамырларды құрылыс пен ас дайындауда пайдаланады. Бұл білім ұрпақтан-ұрпаққа беріледі.
- Амазонканың кейбір бөліктеріне ғалымдар әлі жете қойған жоқ. Сондықтан бұл аймақ көптеген құпияларды сақтап отыр.
- Ғалымдардың пікірінше, джунглиде әлі табылмаған мыңдаған жануар мен өсімдік түрі бар. Бұл оны болашақ зерттеулер үшін аса құнды аймаққа айналдырады.
- Өзендерде қауіпті пираньялар тіршілік етеді. Олар өткір тістерімен және топтасып шабуылдауымен белгілі.
- Сонымен бірге мұнда алып жайындар мен бейбіт балықтар да бар. Олар азықтық тізбектерде маңызды рөл атқарады.
- Амазонка ормандары ағаш кесу мен климаттық өзгерістерге байланысты қауіпке ұшырауда. Егер олар жойылса, бүкіл Жерге орасан зиян келуі мүмкін.
Бұл деректер Амазонка ормандарының ғалам үшін қаншалықты құнды әрі осал екенін айқын көрсетеді. Аймақ табиғи байлықты, мәдени мұраны және адамзат үшін ғаламдық маңыздылықты біріктіреді. Джунглилерді сақтау – тек экологтардың ғана емес, барша адамзаттың ортақ міндеті. Өйткені бұл ормандарсыз планетаның болашағын елестету мүмкін емес.
