Жер тарихы талай кезеңдердің ізіне толы. Солардың ішінде мұздықтар ерекше орын алады, өйткені олар жер бедерін қалыптастырып, экожүйелердің дамуына ықпал етті. Бұл орасан зор мұз қабаттары адамзат пайда болғанға дейін өмір сүріп, планетада таңғажайып табиғи ескерткіштер қалдырды. Олардың ықпалы ландшафттарда, климатта және тіпті халықтардың мәдениетінде байқалады. Әлемнің түкпір-түкпіріндегі ғалымдар ежелгі климаттың құпияларын ашу үшін мұздықтарды зерттеуді жалғастыруда. Төменде осы мұзды алпауыттар жайлы отыз ерекше дерек келтіріледі.
- Алғашқы ірі мұздықтар екі миллиард жылдан астам бұрын пайда болған. Олар планетаны түгелге жуық қалың мұзбен жапқан кезеңдерде қалыптасты. Бұл дәуірлер «қарлы шар» атауымен белгілі.
- Мұз қабаттарында миллиондаған жыл сақталған ауа көпіршіктері бар. Солардың көмегімен ғалымдар ежелгі атмосфераны қалпына келтіреді. Бұл арқылы бұрынғы оттегі мен көмірқышқыл газының деңгейін анықтауға болады.
- Мұздықтар таулы аңғарлардың пайда болуына тікелей ықпал етті. Қозғалып жатқан мұз қысым арқылы жартас бетін тегістеп отырды. Бүгінде осы аңғарлар туристерді ерекше сұлулығымен қызықтырады.
- Ежелгі мұз қабаттарында микроскопиялық ағзалар сақталған. Олардың кейбірі мыңдаған жыл бойы қатып жатса да тіршілігін жалғастыра алған. Бұл – тіршіліктің төтенше жағдайларға бейімделу мүмкіндігін дәлелдейді.
- Антарктида мұздарынан Африкадан жеткен шаңның іздері табылды. Бұл ауа ағындарының миллиондаған жыл бұрын да құрлықтарды жалғап тұрғанын көрсетеді. Ашылу жаһандық климат байланыстарын тереңірек түсінуге көмектесті.
- Мұздықтардың еруі теңіз деңгейін өзгертті. Орасан көп мұз еріген кезде мұхит сулары ондаған метрге көтерілді. Бұл құбылыс жағалаулардың қалыптасуына әсер етті.
- Мұздықтардың ізі олар жойылып кеткен аймақтарда да байқалады. Тегістелген тастар мен мореналар – сол дәуірдің дәлелі. Осындай рельеф түрлері Еуропада, Азияда және Солтүстік Америкада кездеседі.
- Еріген мұз топырақты құнарлы етті. Лёд алып келген тұнба материалдар жазықтарға тарады. Соның арқасында егіншілік кеңінен дамыды.
- Еуропадағы көптеген өзендер мұздықтардан бастау алады. Еріген сулар алқаптарды суарып, ішуге жарамды су береді. Миллиондаған адам осы қайнарларға тәуелді.
- Мұздықтардың шегінуінен көлдер қалыптасты. Еріген мұз қалдырған шұңқырларға су жиналды. Канада мен Ресейдің ең ірі көлдері осы процестің нәтижесі.
- Норвегия мен Скандинавияның басқа елдеріндегі әйгілі фьордтарды да мұздықтар жасаған. Терең шығанақтар мұздың жойқын күшімен қашалып қалыптасты. Қазір олар аймақтың символына айналды.
- Мұз дәуірінде жануарлар қатал климатқа бейімделді. Мамонттар мен жүнді мүйізтұмсықтар қалың жүнінің арқасында тірі қалды. Олардың сүйектері әлі күнге дейін мәңгі тоңда табылып жатыр.
- Мұздық қабаттарында ежелгі өсімдіктердің тозаңдары сақталған. Оларды зерттеу арқылы бұрынғы флора жайлы мәлімет алуға болады. Осылайша ғалымдар доисториялық өсімдіктер әлемін қалпына келтіреді.
- Мұздық аймақтарында көне адамдардың әрекет белгілері табылды. Тас құралдар адамдардың мұз маңында тіршілік еткенін көрсетеді. Бұл олардың аңшылықпен айналысуы және су көздеріне жақындығымен байланысты болды.
- Мұздықтар күн сәулесін шағылыстырып, ғаламдық салқындауды күшейтті. Қар мен мұз көбейген сайын температура төмендеді. Осылайша ұзақ суық дәуірлер орын алды.
- Кейбір мұз қабаттарында көне жанартаулардың іздері сақталған. Мұздан ежелгі атқылаулардан қалған күл табылды. Бұл деректер геологиялық оқиғаларды хронология бойынша құруға мүмкіндік береді.
- Мұздықтар халықтардың көшуіне ықпал етті. Климат қатаңдаған кезде адамдар жылы аймақтарға ығысты. Бұл тұтас тайпалардың орналасуын өзгертті.
- Гималайдағы мұздықтар мыңдаған жыл бойы сақталып келеді. Олар Ганг пен Брахмапутра сияқты Азияның ең ірі өзендерін нәрлендіреді. Бұл өзендер жүздеген миллион адамға су береді.
- Мұздықтар алып валундарды алыс қашықтыққа жеткізді. Сол тастар жазықтардың қақ ортасында жатыр. Геологтар оларды мұздық дәуірінің айғағы деп санайды.
- Мұздардың еруі кезінде қуатты сарқырамалар түзілді. Олар өзен арналары мен жаңа каньондарды қалыптастырды. Мұндай құбылысты бүгін де көруге болады.
- Мұздықтар табиғи қойма рөлін атқарды. Олардың ішінде жануарлардың және адамдардың қалдықтары сақталды. Бұл табыстар тарихты тануға ерекше мүмкіндік береді.
- Ежелгі мұздықтар жылына бірнеше метр жылжыды. Жылдамдық баяу болғанымен, күш-қуаты орасан зор еді. Ғасырлар бойы олар тұтас құрлықтардың пішінін өзгертті.
- Африкада да мұздық іздері кездеседі. Килиманджаро тауларында ежелгі мұз шапақтары сақталған. Бүгінде ыстық аймақ болса да, бұл ғалымдарды таңғалдырады.
- Мұздықтар пайдалы қазбалардың пайда болуына ықпал етті. Олар минералдарды тасып, шашыраңқы кен орындарын қалыптастырды. Соның арқасында алтын мен асыл тастар табылды.
- Мұздық аймақтарында ерекше экожүйелер пайда болды. Өсімдіктер мен жануарлар суыққа бейімделіп, тіршілігін жалғастырды. Мұндай түрлер қазір де Арктикада өмір сүреді.
- Көптеген халықтардың аңыздарында мұз туралы әңгімелер бар. Оларды суықтың құдайларымен және қуатты рухтармен байланыстырды. Мифтер табиғат күшіне деген қорқыныш пен таңданысты бейнеледі.
- Кейбір өңірлерде мұздықтар жер астында туннельдер жасады. Еріген су қалың мұз астымен жолдар қазды. Мұндай құрылымдар ғалымдарды ұзындығымен таңғалдырады.
- Мұз қабаттарынан ежелгі метеориттердің іздері табылды. Лёд ғарыштық тастарды бастапқы күйінде сақтады. Бұл Күн жүйесінің шығу тегін зерттеуге көмектеседі.
- Ежелгі мұздықтар климаттық белдеулерді қалыптастырды. Олардың еруі немесе ұлғаюы температура мен жауын-шашын таралуын өзгертті. Бұл биосфераның дамуына әсер етті.
- Бүгінде мұздықтар Жердің шежіресі ретінде зерттеледі. Әрбір бұрғыланған қабат миллиондаған жылдық тарихты ашады. Бұл мәліметтер өткенді де, болашақты да түсінуге аса қажет.
Ежелгі мұздықтар планетаның бейнесін түбегейлі өзгертті. Олар өзендер мен көлдерді қалыптастырып, климат жағдайына ықпал етті. Адамзат құнарлы жерлер мен тұщы су көздерін осы мұздардың арқасында алды. Мұздықтарды зерттеу Жердің өткені мен болашағын тануға көмектесетін баға жетпес қазына болып табылады.
