Көбелектер әрдайым адамдардың назарын өздерінің нәзік бейнесімен, көркем өрнегімен және әсем қозғалысымен баурап келеді. Бұл жәндіктер жеңілдік пен еркіндіктің, көктем мен күн шуақты мезгілдердің символы ретінде қабылданады. Алайда олардың сыртқы сұлулығының артында биологиялық тұрғыдан күрделі, әрі ерекше бейімделген тіршілік иелері жасырынған. Табиғаттағы тепе-теңдікті сақтауда көбелектердің рөлі зор – олар көптеген өсімдіктерді тозаңдандырады және экожүйеде маңызды орын алады. Әр түрдің өзіне тән ерекшелігі бар, ал олардың даму жолы – нағыз эволюциялық ғажайып. Төменде көбелектер әлемі туралы қызықты әрі таңғаларлық 25 дерек ұсынылады.
- Көбелектер Жер бетінде 50 миллион жылдан астам уақыттан бері өмір сүреді. Олар гүлді өсімдіктер пайда болғанға дейін тіршілік еткен, сондықтан ең көне тозаңдандырғыштардың бірі саналады.
- Бүгінде әлемде 160 мыңнан астам көбелек түрі бар. Олар Антарктидадан басқа барлық құрлықта таралған және әртүрлі климатқа бейімделген.
- Көбелектің екі емес, төрт қанаты болады. Алдыңғы және артқы қанаттары бір-бірінен тәуелсіз қозғалып, ұшуға икемділік береді.
- Қанаттары ұсақ қабыршақтармен жабылған. Бұл қабыршақтар жарықты шағылыстырып, әр көбелектің ерекше түсін және өрнегін қалыптастырады.
- Кейбір түрлерінің қанаттары толықтай мөлдір болады. Мысалы, «әйнекқанатты көбелек» табиғи ортада көрінбей кетуге шебер.
- Көбелектің тілі ұзын әрі шиыршықталған түтік тәрізді. Ол арқылы гүл нектарын сорып ішіп, өсімдікке зиян келтірмей қоректенеді.
- Иіс сезу қабілеті өте жақсы дамыған. Олар иісті бірнеше шақырым қашықтықтан сезе алады.
- Еркек көбелектердің мұртшалары көбінесе қалың әрі тарамдалған болады. Бұл құрылымдар аналық көбелектердің шығаратын феромондарын анықтауға көмектеседі.
- Көбелектің даму кезеңі төрт сатыдан тұрады. Жұмыртқа, жұлдызқұрт (құрт), қуыршақ және ересек көбелек.
- Жұлдызқұрт кезеңінде көбелек бірнеше есе салмақ қосады. Бұл кезең – белсенді қоректену мен өсу уақыты.
- Қуыршаққа айналған кезде жұлдызқұрттың денесі толығымен қайта құрылады. Ішкі ағзалар толық өзгеріп, жаңа көбелектің денесі қалыптасады.
- Кейбір көбелектер мыңдаған шақырымды жүріп өтетін миграция жасайды. Ең танымалы – Солтүстік Америка арқылы ұшатын монарх көбелегі.
- Қанаттағы өрнек пен түс серігін тартуға немесе жауын қорқытуға арналған. Көптеген түрлер жыртқыштың көзін елестететін суреттермен қорғанады.
- Олардың өкпесі жоқ. Ауа тыныс тесіктері арқылы (трахея) тікелей денесіне өтеді.
- Кейбір көбелектердің түсі арқылы олардың улы екенін аңғаруға болады. Бұл жыртқыштар үшін ескерту белгісі ретінде қызмет етеді.
- Құлақтары болмаса да, кейбір түрлер ультрадыбысты естуге қабілетті. Бұл қасиет оларды жарқанаттардан сақтандыруға көмектеседі.
- Түрге байланысты өмір сүру ұзақтығы әртүрлі. Бірнеше күн ғана өмір сүретіндері де бар, бірнеше айға дейін өмір сүретіндері де кездеседі.
- Барлық көбелектер тек нектармен қоректенбейді. Кейбір түрлері жемістердің шырынына, шіріген заттарға және тіпті жануарлардың көз жасы мен теріне де қызығушылық танытады.
- Демалып жатқанда көбелектер қанаттарын кейде тік, кейде жазық ұстайды. Бұл түрге байланысты және қорғаныс қызметін атқарады.
- Көбелектердің денесі қызған кезде ғана ұша алады. Ұшу үшін белгілі бір температура керек, сол себепті олар күн жылуын жинайды.
- Қанаттарының түсі жарық түсу бұрышына байланысты өзгеріп тұрады. Бұл қабыршақтардың құрылымдық ерекшелігімен байланысты.
- Көбелектер көптеген өсімдіктерді тозаңдандырады. Олар болмаған жағдайда табиғи тепе-теңдік бұзылып, кейбір өсімдік түрлері жойылып кетуі мүмкін.
- Тропикалық көбелектердің кейбірі тек белгілі бір аймақтарда ғана тіршілік етеді. Орман жойылуы мен климаттың өзгеруі олардың санын азайтуда.
- Көптеген мәдениеттерде көбелектер жан, азаттық немесе қайта туу символы ретінде қарастырылады. Олар туралы аңыздар, наным-сенімдер мен өнер туындылары өте көп.
- Нәзіктігіне қарамастан, көбелектер өте бейімделгіш әрі төзімді жәндіктер. Олар шөлде де, тауда да, қалада да өмір сүре алады.
Көбелектер – бұл жай ғана әсем көрініс емес, олар – табиғаттың күрделі жүйесінің ажырамас бөлігі. Олардың өмірі – үздіксіз өзгеріс пен бейімделудің дәлелі. Көптеген тіршілік иесі секілді, көбелектер де адамзаттың ықпалынан зардап шегіп отыр. Сондықтан олардың сұлулығы мен биологиялық рөлін сақтау – біздің ортақ жауапкершілігіміз.
