Өсімдіктер әлемі таңғажайып сұлулығымен ғана емес, тосын қасиеттерімен де ерекшеленеді. Кейбір түрлер адам мен жануарлар үшін елеулі қауіп төндіреді. Улы шөптер мен ағаштар теріні тітіркендіріп қана қоймай, улануға немесе тіпті өлімге әкелуі мүмкін. Соған қарамастан, олар ежелден емдік мақсатта, діни рәсімдерде немесе улы зат ретінде қолданылып келеді. Мұндай өсімдіктердің ерекшеліктерін білу – қауіпсіздік пен табиғатқа құрметпен қараудың маңызды бір бөлігі. Төмендегі мақалада улы өсімдіктерге қатысты 26 қызықты әрі пайдалы дерек ұсынылады.
- Белладонна немесе қарасора құрамында атропин атты алкалоид бар. Ол ауыздың кебуіне, көздің үлкеюіне және елестеуге себеп болады. Көп мөлшерде қолданылса, өлімге әкелуі мүмкін.
- Клещевинадан алынатын рицин — әлемдегі ең күшті удың бірі. Ересек адамға зиян келтіру үшін бірнеше миллиграмм жеткілікті. Алайда өсімдіктің өзі сәндік көрініске ие.
- Улы су самырсыны — Сократтың өмірін қиған өсімдік. Оның сығындысы тыныс алу бұлшықеттерін сал етеді. Улану жылдам жүреді және өте қауіпті.
- Улы шырмауықпен жанасқанда қатты қышу мен бөртпе пайда болады. Оның майы күйдірілген кезде де белсенділігін сақтап қалады. Түтінін жұту өкпеге зиян келтіруі мүмкін.
- Олеандр — толықтай улы өсімдік. Дегенмен ол жиі бақтар мен жол бойына отырғызылады. Тіпті бір жапырағын жеудің өзі өлімге себеп болуы мүмкін.
- Наперстянка жүрекке арналған дәрі ретінде қолданылады. Алайда шикі түрінде ол аса қауіпті. Дозаны қателесу жүрек тоқтауына әкелуі ықтимал.
- Дурман немесе датура елес тудырады. Артық мөлшерде қабылдау естен тану мен тырысуға әкеледі. Кейбір елдерде бұл өсімдікті өсіруге тыйым салынған.
- Манцинелла — әлемдегі ең улы ағаштардың бірі. Оның жапырағынан аққан тамшылар да күйік тудыра алады. Жемісі мен түтіні де өте улы.
- Цикута — сырттай балдыркөкке ұқсайды. Иісі мен түрінің ұқсастығы адамдарды шатастырады. Ол жүйкені зақымдап, денені тырыстырады.
- Аконит немесе қасқыр уы тері арқылы сіңіп, сал қылады. Бұл өсімдікті ежелде улы жебе жасау үшін қолданған. Азғантай мөлшерінің өзі жеткілікті.
- Шетен тұқымдас тис жемістері сыртынан қауіпсіз көрінеді. Бірақ ішіндегі дәндері аса улы. Бұл өсімдік балалар үшін ерекше қауіпті саналады.
- Перу қоңыраугүлі құрамында скополамин бар. Бұл зат адамның еркін тежеп, есте сақтау қабілетіне әсер етеді. Дәрі-дәрмек ретінде де қолданылады, алайда мөлшерден асыру өте қауіпті.
- Сүттіген тұқымдас өсімдіктер ақ шырын бөледі. Ол көзге түссе, күйдіреді. Терінің шырышты қабығын зақымдайды, сондықтан қолға тигенде жуу қажет.
- Жағымды иісті момақан алқаның өзінде де у бар. Жапырақтары мен гүлдері жүрекке әсер ететін улы заттар бөледі. Аз ғана мөлшері улануға жеткілікті.
- Кастор өсімдігінің дәнінде рицин бар. Бұл зат адам ағзасына аса қауіпті. Дегенмен бұл тұқымнан тазартылған кастор майы алынады.
- Бөріқарақаттың піскен жемісі тіл мен тамақты күйдіреді. Тіпті аз мөлшерде тұтынғанның өзінде ыңғайсыздық тудырады. Ең улы кезеңі – толық піскен кезі.
- Сары жаңбыр гүлі әлсіздік пен тырысуға себеп болатын алкалоидтар бөледі. Оны балалар жиі жұлып ойнайды. Бұл әрекет қауіп төндіруі мүмкін.
- Бақтарда өсетін гортензия да улы. Оның жапырағында көк қышқыл кездеседі. Жоғары мөлшерде ол тыныс алу жетіспеушілігін тудырады.
- Қарапайым калина емдік өсімдік ретінде танымал болғанмен, тұқымдары улы. Артық мөлшерде қолдану зиян келтіруі мүмкін. Тек етілі бөлігін пайдалану ұсынылады.
- Адам тамыры халық медицинасында қолданылғанымен, аса сақ болуды талап етеді. Ол теріні тітіркендіреді. Қолдану алдында кеңес қажет.
- Кейбір кактус түрлерінде психобелсенді заттар болады. Лофофора мысалында мұндай заттар сананы өзгертіп, психикалық күйді бұзады. Мұндай түрлер заңмен реттеледі.
- Үйде өсірілетін цикас жануарларға зиян. Әсіресе иттер мен мысықтар улануға бейім. Белгілері – құсу, тәбеттің жоғалуы.
- Қабырғагүлдің тамыр бөлігі де улы болуы мүмкін. Ол жиі хеджирлеу мақсатында отырғызылады. Барлық бөлігі гликозидтерден тұрады.
- Қызғалдақтармен ұзақ жұмыс істегенде аллергия пайда болуы мүмкін. Гүл сатушылардың арасында бұл жиі кездеседі. Қол терісі қабынып, тітіркенеді.
- Нарцисс пиязы уытты алкалоидтарға бай. Оны тамақтық пиязбен шатастыру улануға алып келуі мүмкін. Бұл әсіресе жануарлар үшін қауіпті.
- Петрушканың өзі де қауіп төндіруі мүмкін. Көп мөлшерде тұтынғанда гормондық тепе-теңдікті бұзады. Жүкті әйелдерге шектеулі мөлшерде қолдану ұсынылады.
Улы өсімдіктер көбінесе көзге әдемі, ал табиғатта кең таралған болады. Бірақ олармен абай болу – қауіпсіз өмір сүрудің маңызды шарты. Табиғатты тани отырып, оның жасырын күштерін де құрметтеу қажет.
