Мазмұны
Адамзат тарихында өнер әрқашан рухани дамудың, ойлау тәсілдерінің және мәдени бағыттардың айнасы болды. Ол — адамның ішкі дүниесін бейнелеп қана қоймай, қоғамдық көзқарастардың қалыптасуына да әсер ететін қуатты құрал. Әр түрлі көркемдік формалар арқылы адамдар әлемді қайта танып, өзара түсіністікке ұмтылады. Живопись, музыка, театр, әдебиет және кино секілді өнер салалары тек эстетикалық ләззат сыйлап қана қоймай, терең әлеуметтік мазмұнды да бойына жинақтайды. Осы мақалада біз өнердің қоғамдық санаға қалай ықпал ететіні жөнінде жан-жақты тоқталамыз.
Өнер – уақыттың айнасы
Әрбір тарихи кезеңнің өзіне тән көркемдік стилі, мазмұны мен бағыты болады. Осы арқылы қоғамдағы көңіл-күй мен ой-сезімдер айқындалады. Қайта өрлеу дәуірінің суреттері, романтизм кезеңіндегі музыка немесе ХХ ғасыр поэзиясы — бәрі де өз заманының рухын жеткізеді. Өнер туындылары тек нақты оқиғаларды ғана емес, адамдардың үмітін, қорқынышын және ұмтылысын да бейнелейді.
Эмоция арқылы ықпал ету және жанашырлық қалыптастыру
Өнердің қоғамдық санаға әсер ететін ең басты жолдарының бірі — сезімдерге тікелей ықпал етуі. Театр сахнасындағы трагедияны көріп немесе жүрек тебірентерлік роман оқып отырған адам кейіпкермен бірге уайым шегеді. Бұл — ішкі жан дүниенің терең қозғалысы.
- өзге адамның қайғысына жанашырлық таныту дағдысы қалыптасады;
- әлеуметтік әділетсіздікке бей-жай қарамау пайда болады;
- ішкі этикалық бағдарлар мен жауапкершілік сезімі күшейеді;
- қоғамдағы өз орның мен рөлің туралы ой туындайды.
Сезім арқылы өнер адамды өзгеріске итермелейді.
Қоғамдық ұстанымдарды қалыптастыру
Кейбір шығармалар бүкіл бір ұлттың көзқарасына әсер етіп, тарихи үдерістерге түрткі болғаны белгілі. Көркем мәтіндер мен бейнелер арқылы бұрын естілмеген дауыстар жария етіледі. Мұндай мысалдар аз емес.
- Гарриет Бичер-Стоудың «Том ағайдың лашығы» атты романы АҚШ-та құлдыққа қарсы қозғалысты күшейткен көркем шығарма болды. Ол оқырманның сезімін оятып, адам құқықтары жөніндегі пікірталастарға жол ашты.
- Андрей Тарковскийдің фильмдері рухани құндылықтар, жалғыздық және табиғатпен байланыс мәселелерін қозғай отырып, идеологиялық қысым кезіндегі қоғамдық талқылауларға жол ашты.
- Қала көшелеріндегі муралдар мен граффити арқылы суретшілер қоғамдағы проблемаларға пікір білдіріп, өз ойларын ашық жеткізеді. Олар бейнелеу арқылы наразылық білдіреді.
- Перестройка кезеңіндегі Виктор Цой мен «Кино» тобының әндері жастардың еркін ойлауына, жаңа көзқарастарды қабылдауына әсер етті.
Бұл мысалдар өнердің тек мәдени емес, әлеуметтік феномен ретіндегі маңызын айқын көрсетеді.
Білім мен сыни ойлауды дамыту
Көркем шығармалар тек сезімге әсер етіп қана қоймай, адамды ойлануға, пайымдауға итермелейді. Олар — өмірді бірнеше қырынан танып, түрлі көзқарастарды салыстыруға мүмкіндік береді.
- эстетикалық талғам мен рухани мәдениет дамиды;
- символика мен метафораны түсіну арқылы таным тереңдейді;
- мәдени білім көкжиегі кеңейеді;
- ақпаратты талдау, салыстыру, интерпретациялау дағдылары қалыптасады.
Бұл қабілеттер адамның саналы, сауатты тұлға ретінде жетілуіне ықпал етеді.
Қазіргі медиадағы өнердің рөлі
Цифрлық дәуір өнерге жаңа тыныс берді. Әлеуметтік желілер мен онлайн-платформалар арқылы шығармашылық мазмұн тез таралады. Жас суретшілер мен музыканттар өз аудиториясын оңай таба алады.
- кез келген аймақта тұратын адам өнерге қол жеткізе алады;
- интерактивті форматтар арқылы көрермен мен автор арасындағы байланыс нығаяды;
- әлеуметтік тақырыптар оңай таралып, қоғамда резонанс тудырады;
- визуалды таным мен мәдениет қалыптасады.
Бұл — көркемдік ойлау мен технологияның үйлесімді байланысы.
Қорыта айтқанда, өнер — қоғамдық сананы қалыптастыратын, сезім мен ойды қозғайтын қуатты мәдени құбылыс. Ол адамды жақсылыққа жетелейді, шындықты бейнелейді және өзгерістерге жол ашады. Өнер туындысы тек көркем дүние емес — ол ой тудырып, пікір қалыптастыратын құрал. Заманауи әлемде оның рөлі одан сайын артып келеді. Өйткені рухани даму мен ішкі үйлесімділікке жетудің жолы — дәл осы өнерде. Оған бей-жай қарамау – өзімізді де, қоғамымызды да түсінудің негізі.
